Անհայտ կորածների ընտանիքները անորոշության մեջ են, նրանց բազմաթիվ հարցեր՝ անպատասխան

Օգոստոսի 30-ը անհայտ կորածների միջազգային օրն է։

Պետական կառույցները շարունակում են նպատակահարմար չհամարել «Անհայտ կորածի մասին» օրենքի նախագծի ընդունումը։

Տարիներ շարունակ մենք հետամուտ ենք եղել անհայտ կորածների և նրանց ընտանիքների իրավունքների պաշտպանության ապահովման ուղղությամբ պետության պարտավորությունների պատշաճ իրականացմանը, և նրանց իրավունքների պաշտպանության նպատակով ավելի քան 15 տարի առաջ նախաձեռնեցինք «Անհայտ կորած անձանց մասին» օրենքի նախագիծը, որը սակայն մինչ օրս չի ընդունվել։

Հիմա, երբ Հայաստանը հերթական անգամ բախվել է հարյուրավոր անհայտ կորածների խնդիրներին, շատ կարևոր է ամենայն պատասխանատվությամբ մոտենալ անհայտ կորածների և նրանց ընտանիքների հիմնախնդիրներին, որոնց լուծման և կարգավորման համար անհետաձգելի է  հիմնական  օրենքի ընդունումը։

Դեռևս 2007 թվականին ԵԽԽՎ-ն ընդունել է անհայտ կորածների և նրանց ընտանիքի անդամների իրավունքների վերաբերյալ 1553 (2007) բանաձևը, իսկ Հայաստանը՝ որպես Եվրոպայի խորհրդի անդամ պետություն, ստանձնել է ԵԽԽՎ բանաձևերի ու հանձնարարականների իրագործման  պարտավորություն։ «ՀՔԱ Վանաձորի գրասենյակի օրենքի նախագիծը լավ հիմք կարող է դառնալ անհայտ կորածներին վերաբերող ՀՀ օրենսդրության մշակման համար»,-իր զեկույցում նշել էր ԵԽԽՎ զեկուցող Լեո Պլատվոյետը։ Սակայն դա էլ  անհրաժեշտ խթան չեղավ պետության կողմից անհայտ կորածների հանդեպ օրենսդրական մակարդակում իր պարտավորությունները կատարելու համար։ 

2010 թ․-ից ՀՔԱՎ-ը Արտաքին գործերի նախարարության նախաձեռնությամբ ստեղծված աշխատանքային խմբի շրջանակում Կարմիր խաչի միջազգային կոմիտեի և ՀՀ պետական կառույցների հետ միասին մշակեց օրենքի նախագիծը, որից հետո այն պետք է քննարկվեր միջգերատեսչական հանձնաժողովում՝ ՀՀ Ազգային ժողովի օրակարգում ներառելու նպատակով, սակայն նախագիծը կրկին փակուղի մտավ։ 

2015-ին ՀՀ արդարադատության նախարարությունը ՀՔԱՎ-ին տեղեկացրեց, որ Օրենքի նախագծի ընդունումը հրատապ չեն համարում։

Նրանց դիրքորոշումը չփոխվեց անգամ վերջին պատերազմից հետո։ 2021 թ․-ի ՀՔԱՎ-ի հերթական հարցմանը միայն Արտաքին գործերի նախարարությունից պատասխանեցին, որ Օրենքի ընդունումը նպատակահարմար են համարում, Արդարադատության նախարարությունն ու Պաշտպանության նախարարությունը Օրենքի ընդունումը կրկին նպատակահարմար չհամարեցին։

Օրենքի նախագծի ընդունման անհրաժեշտության մասին առաջին անգամ ԱԺ-ում քննարկում եղավ 2021 թ․ մարտի 10-ին։ 

Վերջին պատերազմի ընթացքում և դրանից հետո ՀՔԱՎ փաստահավաք գործունեության շրջանակում բացահայտվել են մի շարք համակարգային խնդիրներ։ ՀՔԱՎ-ը այժմ էլ շարունակում է փաստահավաք աշխատանքներ կատարել Արցախյան երկրորդ պատերազմի ընթացքում անհայտ կորած անձանց ընտանիքների խնդիրների վերաբերյալ։ 

Դրա շրջանակում պարզում ենք, որ․

1. պատերազմի ընթացքում և դրանից անմիջապես հետո հայտնի չէր, թե որ կառույցներն էին զբաղվում անհայտ կորածների հարցերով, չկար միասնական համակարգ,  չէր ապահովվում իրենց հարազատի գտնվելու վայրի մասին տեղեկություններ ստանալու՝ քաղաքացիների իրավունքները։

2. ինչպես նախկինում, այնպես էլ հիմա ընտանիքները իրավական կարգավիճակի բացակայության հետևանքով բախվում են բազմաթիվ խնդիրների, որոնց լուծման նպատակով հրատապ ընդունվեցին մի շարք իրավական ակտեր, սակայն Օրենքի բացակայության պատճառով դրանք համակարգային լուծում չեն ստանում։

3. իրենց հարազատի անհայտ կորչելու հանգամանքների, ԴՆԹ հետազոտությունների արդյունքների մասին ընտանիքները հետևողական ձևով չեն տեղեկացվում։

4. կա անվստահություն ԴՆԹ հետազոտությունների նկատմամբ։

5. պետական կառույցները շատ դեպքերում անտարբեր են, հաճախ անբարեհամբույր, որոշ դեպքերում էլ հակասական տեղեկություններ են հայտնում անհայտ կորածների ընտանիքների անդամներին։

6. անհայտ կորած անձանց ընտանիքներն ունեն սոցիալ-կենցաղային, առողջական խնդիրներ, որոնց մի մասը ձեռք են բերել հարազատի անհայտ կորչելուց հետո։

7. հարազատները տեղեկատվական անորոշության մեջ են․ շատերը վախենում են դատարան դիմել անհայտ բացակայող ճանաչելու հարցով՝ կարծելով, թե դատարան դիմելուց հետո այլևս որոնողական աշխատանքները չեն շարունակվի կամ որ դատարան դիմելուց հետո կհայտնեն, թե ԴՆԹ հետազոտության համընկում կա։ Նման դեպքերում հարազատները ստիպված վերցնում են մասունքները՝ չնայած անվստահությանը։

Սրանք անհայտ կորած անձանց ընտանիքների ունեցած խնդիրների միայն մի մասն են, և համակարգային լուծում կարող են ստանալ միայն «Անհայտ կորածի մասին» օրենքի ընդունմամբ։

August 30 is the International Day of Missing Persons.

State bodies continue considering inexpedient to adopt the Draft Law “On Missing Persons”. 

For years on end, we have pursued proper implementation of the state’s obligations to ensure protection of the rights of missing persons and their families. To this end, more than 15 years ago, we initiated the Draft Law “On Missing Persons”, which has not been adopted so far. 

Now that Armenia faces issues of hundreds of missing persons, it is vital to responsibly deal with the problems of missing persons and their families; and the adoption of the main law is pressing in terms of their solution and regulation.

Back in 2007, PACE adopted Resolution 1553 (2007) on the rights of missing persons and their family members, while Armenia – as a CoE member state – undertook an obligation to implement PACE resolutions and recommendations. PACE Rapporteur Leo Platvoet mentioned in his report that the draft law developed by HCA Vanadzor could become a good basis for the development of RA legislation on missing persons. Nonetheless, it was not an impetus for the state to implement its obligations towards missing persons at legislative level.   

In 2010, in the frame of a working group initiated by the Ministry of Foreign Affairs, HCA Vanadzor, jointly with the International Committee of the Red Cross and RA state structures, developed a draft law, which was to be discussed in the interdepartmental commission to be included in the RA National Assembly agenda. However, the draft once again  came to a standstill.

In 2015, the RA Ministry of Justice informed HCA Vanadzor that they did not consider urgent the adoption of the Draft Law. 

Their position did not change even after the latest war. In 2021, HCA Vanadzor made one more information inquiry and only the Ministry of Foreign Affairs responded that they considered purposeful the adoption of the Law, while the Ministry of Justice and the Ministry of Defense again considered it inexpedient. 

On 10 March 2021, for the first time, the NA discussed the need to adopt the Draft Law.

During and after the latest war, in the frame of HCA Vanadzor fact-finding mission, a number of systemic issues were identified. HCA Vanadzor currently also continues fact-finding work regarding the problems of families of persons who went missing during the second Artsakh war.  

In this frame, we have identified that 

1. During and just after the war, it was not clear which structures dealt with issues of missing persons, there was no unified system, citizens’ right to information on the whereabouts of their relatives was not secured.

2. Now, just as in the past, as a result of the lack of a legal status, families face many problems, and a number of legal acts were urgently adopted to solve them. However, these problems do not get a systemic solution because of the lack of the relevant Law.

3. Families are not informed, in a consistent manner, about the conditions in which their relatives went missing, and DNA test results.

4. There is distrust of DNA tests.

5. State structures are, in many cases, indifferent, often unfriendly, and in some cases even provide contradictory information to family members of missing persons.

6. Families of missing persons have social-household, health problems, a part of which they acquired after their relative went missing.

7. Relatives of missing persons are in information uncertainty: most are afraid to apply to Court  to recognize their relative missing, as they think that after applying to Court, search operations would not continue or that they might be informed that there is a DNA test match. In such cases, the relatives take the remains despite their distrust. 

These are just a part of the problems of missing persons’ families and they can be systemically solved only by the adoption of the Law “On Missing Persons”.

[:]