Զինված ուժերում մահացության դեպքերի տվյալների շուրջ հանրային քննարկումների վերաբերյալ ՀՔԱ Վանաձորի գրասենյակի հայտարարությունը

2020 թ. հունվարի 10-ին ՀՀ գլխավոր դատախազի խորհրդական Գոռ Աբրահամյանն իր ֆեյսբուքյան էջում գրառում է կատարել հետեւյալի մասին. «2019 թվականին ՀՀ և ԱՀ զինված ուժերում զինծառայողների մահվան դեպքերը նվազել են 22 տոկոսով: ՀՀ զինված ուժերում և ԱՀ ՊԲ-ում 2019 թ. ընթացքում արձանագրվել է 49 զինծառայողի մահվան դեպք, որոնցից 20-ի մահվան դեպքերը կապված են եղել զինվորական ծառայություն անցնելու հետ, 29-ինը տեղի է ունեցել զինվորական ծառայության հետ չկապված հանգամանքներում»: 

 

Ներկայացնելով դիտարկումները՝ դատախազի խորհրդականը նշել է. «ԶՈՒ-երում մահվան դեպքերը նախորդ տարվա համեմատ ընդհանուր առմամբ նվազել են 14-ով կամ 22 տոկոսով: Կտրուկ՝ 18-ով կամ 47 տոկոսով նվազել են զինծառայության հետ անմիջականորեն կապված մահվան դեպքերը:

 

Հատկանշական է, որ 2018 թ. համեմատ նախորդ տարվա ընթացքում գրեթե կիսով չափ (7-4) նվազել են հրադադարի ռեժիմի խախտմամբ հակառակորդի կողմից արձակված կրակոցներից զինծառայողների զոհվելու դեպքերը, 4-ով կամ 36.4 տոկոսով՝ զինվորական ծառայության հետ կապված ինքնասպանության կամ ինքնասպանության հասցնելու դեպքերը: Նվազել են նաև զինծառայության հետ կապված դժբախտ պատահարներից, ավտովթարներից, մարտական ծառայություն կրելու կանոնների խախտման հետևանքով առաջացած մահվան դեպքերը:

 

Ընդհանուր առմամբ վերջին տարիներին արձանագրվում է ՀՀ և ԱՀ զինված ուժերում զինծառայողների մահվան դեպքերի էական նվազման կայուն միտում. եթե 2017 թ. արձանագրվել է 76 դեպք, իսկ 2018 թ.՝ 63, ապա 2019թ․՝ արձանգրվել է 49 դեպք, ինչը փաստում է, որ 2017 թ. համեմատ 2019 թ. զինծառայողների մահվան դեպքերը նվազել են 35.5 տոկոսով»:

 

ՀՔԱ Վանաձորի գրասենյակը զինված ուժերում մահացության դեպքերի վերաբերյալ վիճակագրական եւ նկարագրական տվյալները հավաքագրում է 2010 թվականից: Մահացության դեպքերը զինված ուժերում տարբերակվում են ըստ երկու մեծ ենթախմբերի՝ հրադադարի ռեժիմի խախտման հետեւանքով եւ ոչ մարտական պայմաններում մահվան դեպքերի: Անկախ այն հանգամանքից, թե զինծառայողը զինվորական ծառայության վայրում է մահացել, թե ոչ՝ մենք դիտարկում ենք որպես զինված ուժերի կորուստ, քանի որ բոլոր զինծառայողներն ընդգրկվում են զինված ուժերի թվաքանակում: Ավելին՝ այն դեպքերը, երբ զինծառայողը մահանում է ավտովթարի կամ, ինչպես որոշ դեպքերում է նշվում, ինքնասպանություն գործելու միջոցով՝ տանը, դրանք նույնպես համարում ենք զինված ուժերի մարդկային կորուստ, քանի որ միայն նախաքննությունը կարող է վերջնական եզրակացություն տալ, թե արդյոք զինվորական ծառայությունից դուրս մահվան դեպքը պայմանավորված է զինծառայության հետ կապված հանգամանքներով, թե՝ ոչ:

 

Այսպիսով՝ զինված ուժերում մահվան դեպքերը Կազմակերպության կողմից հաշվարկվում են զինվորական ծառայության մեջ գտնվելու հանգամանքով, եւ որեւէ պատճառաբանություն ընդունելի չի կարող լինել մահվան դեպքերի մասին չհայտնելու համար, որոնք արձանագրել ենք բազմիցս:   

 

Անդրադառնալով վիճակագրական տվյալներին՝ ներկայացնում ենք 2010-2019 թթ. տեղի ունեցած մահացությունները՝ ըստ Կազմակերպության եւ  պաշտոնական եւ այլ ոչ պաշտոնական տվյալների.

 

 

Ինչպես տեսնում ենք, առնվազն 5 դեպքի վերաբերյալ 2019 թ․-ին հրապարակում չի եղել:

 

Ինչ վերաբերում է մահացությունների պատճառներին՝ կարող ենք փաստել, որ 2019 թ. ընթացքում ՀՀ և ԱՀ/ԼՂ զինված ուժերում նախորդ տարվա համեմատ ընդհանուր մահվան դեպքերը նվազել են 22 %-ով:

 

Ըստ առանձին պատճառների՝ պատկերը հետեւյալն է.  հրադադարի ռեժիմի խախտման հետեւանքով մահվան դեպքերը՝ 3-ով (43%-ով), դժբախտ պատահարները՝ 5-ով (29%-ով), ավտովթարները նվազել են 2-ով (12%-ով), ինքնասպանությունները՝ 1-ով (9%-ով), առողջական խնդիրների եւ սպանությունների, այդ թվում՝ դիտավորյալ եւ զենքի օգտագործման կանոնների խախտման հետեւանքով մահացությունների թիվը մնում է անփոփոխ:

 

Դիտարկելով ներկայացված ամբողջ ժամանակահատվածը՝ կարող ենք նկատել, որ հրադադարի հետեւանքով մահացության ամենաքիչ թիվը գրանցվել է նաեւ 2013 թվականին /հրադադարի ռեժիմի խախտման հետեւանքով մահվան դեպքեր՝ 5, ինքնասպանություններ՝ 8, սպանություններ՝ 5 /, այդ թվում՝ դիտավորյալ եւ զենքի օգտագործման կանոնների խախտման հետեւանքով, ավտովթարներ՝ 4, առողջական խնդիրներ՝ 4, ականի պայթյուն՝ 1, դժբախտ պատահար՝ 1, անհայտ պայմաններում մահացություն՝ 2:  2011 եւ 2014 թվականների դեպքերը տե՛ս աղյուսակ 2-ում/:

 

Նկատի ունենալով ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի հայտարարությունը՝ զինված ուժերում գրանցված մահացությունների «պատմական մինիմումի» վերաբերյալ՝ արձանագրենք, որ 2019 թվականի համեմատ ավելի քիչ մահացություններ գրանցվել են նաեւ 2011, 2013, 2014 թվականներին։

 

Այնուամենայնիվ, բացի վիճակագրական տվյալներից, անհրաժեշտ ենք համարում անդրադառնալ զինված ուժերում թավշյա հեղափոխությունից հետո իրականացված փոփոխություններին:

 

Բացի հրապարակային ներկայացված՝ զինծառայողների հագուստի եւ սննդի որակի, մարտական հերթապահության վայրերում կենսաապահովման եւ անվտանգության պայմանների բարելավման ուղղությամբ գործողություններից՝ զինված ուժերում զինվորական կարգապահության, կանոնադրային հարաբերությունների պահպանման, առողջապահության վիճակի, գնումների բնագավառում կոռուպցիոն ռիսկերի նվազեցման, զինված ուժերի նկատմամբ քաղաքացիական վերահսկողության արդյունավետության բարձրացման ուղղությամբ որեւէ հայեցակարգի, ռազմավարության վերաբերյալ քայլեր չեն կատարվել: Նման պայմաններում նույնիսկ մահացության թվի նվազման պատկերը չի կարող համարվել տարիներ շարունակ զինված ուժերում արձանագրված համակարգային խնդիրների լուծման համարժեք ցուցանիշ: Հաշվի առնելով, որ նույնիսկ 2013 թվականին վարչական մեծ ջանքերի գնով հաջողվել էր պատմական նվազագույնի հասցնել մահերի թիվը՝ 31 հոգի (պաշտոնական՝ 30 հոգի), այդ փաստը երաշխիք չհանդիսացավ հետագա տարիներին մահացության թվի կտրուկ աճ գրանցելու համար, որը պայմանավորված էր զինված ուժերում համակարգային փոփոխությունների իրականացման եւ զինված ուժերի նկատմամբ արդյունավետ  քաղաքացիական վերահսկողության բացակայությամբ:  

 

Ավելորդ չենք համարում նշել, որ զինված ուժերում մահացության դեպքերով քննության արդյունավետությունը նույնպես ապահովված չէ, եւ մահվան դեպքերի պատճառների  վերացման ուղղությամբ համակարգային մոտեցումները շարունակում են մնալ չձեւակերպված եւ չկատարված:  

 

Ըստ տարիների՝ մահվան պատճառները` կից փաստաթղթում։

 

On January 10, 2020, Gor Abrahamyan, Advisor to the RA Prosecutor General, made a post in his Facebook account, “In 2019, death cases of servicemen in the Republic of Armenia and Republic of Artsakh Armed Forces decreased by 22%. During 2019, death cases of 49 servicemen were recorded in the Republic of Armenia Armed Forces and Republic of Artsakh Defense Army. 20 of the mentioned death cases were related to serving the military service, 29 of them occurred in conditions not related to the military service”.

 

Presenting observations, the Prosecutor’s Advisor mentioned, “Compared to last year, death cases in the Armed Forces have decreased by 14 or 22%. Death cases immediately related to military service have decreased sharply by 18 or 47%.

 

It is noteworthy that compared to 2018, during last year, servicemen’s death cases resulting from gunshots by the opposing side as a ceasefire violation decreased  almost twice (7-4), suicide cases or cases of inciting suicide related to military service decreased by 4 or by 36,4%. Death cases resulting from accidents and car crashes related to military service, as well as death cases resulting from breach of combat service rules also decreased.

 

Generally, during recent years, a steady tendency of significant decrease in servicemen’s death cases has been recorded in the Republic of Armenia and Republic of Artsakh Armed Forces: 76 cases were recorded in 2017, 63 cases were recorded in 2018, whereas 49 cases were recorded in 2019, which indicates that in 2019, as compared to 2017, death cases of servicemen decreased by 35,5%”.

 

HCA Vanadzor has been collecting statistical and descriptive data on death cases in the armed forces since 2010. Death cases in the armed forces are distinguished under two big subgroups, namely, death cases resulting from ceasefire violations and death cases that occurred in non combat conditions.  Irrespective of the condition whether the serviceman dies in the military service place or not, we consider it as a loss of the armed forces, since all the servicemen are included in the total number of the armed forces. Moreover, in cases where a serviceman dies as a result of a car crash or, as mentioned in some cases, as a result of suicide committed at home, we also consider them as a human loss of the armed forces, since only the preliminary investigation can give a final conclusion whether a death case outside the military service is related to military service conditions or not. 

 

Thus, the Organization counts death cases in the  armed forces based on the condition of being in the military service, and no reasoning is acceptable for not informing about death cases, which we have recorded many times. 

 

As it can be seen, no publication was made on at least 5 cases in 2019. 

 

With regard to the causes of death cases, we can state that in 2019, as compared to 2018, death cases in the Republic of Armenia and Republic of Artsakh armed forces decreased by 22%.

 

According to each cause, the image is as follows: death cases resulting from ceasefire violation decreased by 3 (43%), accidents decreased by 5 (29%), car crashes decreased by 2 (12%), suicides decreased by 1 (9%), the number of death cases resulting from intentional murders and breach of the rules of handling weapons remains unchanged.   

 

Observing the presented period of time, we can notice that the lowest number of death cases resulting from ceasefire violation was also recorded in 2013 / 5 death cases resulting from ceasefire violation, 8 suicide cases, 5 murders/, including death cases resulting from intentional murders and breach of the rules of handling weapons, 4 car crashes, 4 health problems, 1 mine explosion, 1 accident, 2 death cases in unknown circumstances. See cases of 2011 and 2014 in table 2/.

 

Taking into consideration RA Prime Minister Nikol Pashinyan’s announcement regarding the “historical minimum” of death cases, we shall record that as compared to 2019, fewer death cases were also recorded in 2011, 2013, 2014.

 

Nevertheless, besides the statistical data, we also find it necessary to touch upon the changes made in the armed forces after the Velvet Revolution. 

 

Besides the publicly presented actions aimed at improving the quality of servicemen’s clothes and food, life sustenance and safety conditions at combat duty places, no steps were taken regarding any concept and strategy of rising the efficiency of civil oversight over the armed forces, reduction of corruption risks in the sphere of purchase, healthcare state, maintenance of statutory relationship, military discipline in the armed forces. Under these conditions, even the decrease in the number of death cases cannot be considered as an indicator equal to the solution of systemic problems recorded in the armed forces for years on end. Taking into account that even in 2013, the number of death cases (31 persons, 30 persons according to official data) was lowered to a historical minimum due to great administrative efforts, that fact was not a guarantee for not recording a further sharp rise of the number of death cases, which was connected with the absence of systemic changes in the armed forces and effective civil oversight over the armed forces. 

 

It should also be stated that effective investigation into the death cases in the armed forces is not ensured, either, and systemic approaches to the eradication of causes of death cases continue remaining unformulated and unimplemented. 

 

See causes of death cases according to years in the document enclosed. 

 

[:]