Հելսինկյան քաղաքացիական ասամբլեայի Վանաձորի գրասենյակ

«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանում է Հելսինկյան քաղաքացիական ասամբլեայի Վանաձորի գրասենյակի ղեկավար Արթուր Սաքունցը

– Մենք այս օրերին ականատես ենք լինում ցուցարարների նկատմամբ ոստիկանական գործողությունների, բռնությունների և՛ Ամուլսարում, և՛ Մաշտոցի պուրակի հետ կապված, նախօրեին էլ կառավարության շենքի մոտ քաղաքացիներին բերման ենթարկեցին: Ինչպե՞ս եք գնահատում ստեղծված իրավիճակը, ինչպիսի՞ն պետք է լիներ հեղափոխության իշխանության պայմաններում ոստիկանության պահվածքը, և ինչպիսի՞ն է այն այսօր:

– Իրավիճակը, որը ստեղծվում և որը հանգեցնում է նրան, որ անպայման ոստիկանության ուժերը ներգրավվեն, նախևառաջ այդ իրավիճակը չպետք է ստեղծվի: Այսինքն՝ խնդիրները, որոնց չլուծման հետևանքով ստեղծվում է այդ իրավիճակը, այդ խնդիրների լուծման թիվ մեկ պատասխանատվությունը կրում է քաղաքական իշխանությունը: 

Իսկ խնդիրների լուծման միակ ճանապարհն ու ձևը քննարկումներն են, փաստարկների ներկայացումը, թափանցիկ, հաշվետու կառավարումը և, ամենակարևորը՝ հանրության, փորձագետների կողմից ներկայացվող փաստարկները լսելու ունակությունը: 

Հիմա, եթե դա չի իրականացվում, այսինքն՝ եթե խնդիրը չի գտնվում քաղաքակիրթ քննարկման դաշտում, դրա չլուծվածությունը հանգեցնում է բողոքի ցույցերի: Տվյալ դեպքում՝ արդեն կառավարությունը ակամա հայտնվում է որպես խնդրի կողմ, ոչ թե խնդրի լուծման կրողը, որոշում կայացնողը, ինչը մենք ակնհայտորեն տեսանք: 

«Լիդիանը» իր ուժերով փորձեց ճնշում գործադրել քաղաքացիների նկատմամբ, քաղաքացիներն ընդվզեցին, և այդտեղ հնարավոր առճակատումը կասեցնելու միակ միջոցը ոստիկանության միջամտությունն էր: Եթե խնդրին տալիս ես լուծում, ոչ ընդվզման, ոչ էլ այլ բնույթի գործողությունների տեղ չես թողնում: Հետևաբար, այսօր ստեղծված իրավիճակի շարունակական ստեղծման պատասխանատուն քաղաքական իշխանությունն է: 

Ինչ վերաբերում է ոստիկանությանը, ապա մենք տասնյակ անգամներ կրկնել ենք, որ ընդհանրապես դատաիրավական համակարգը պետք է արմատական փոփոխությունների ենթարկվի: 

Ոստիկանությունը, որ տարիներ շարունակ ձևավորվել է որպես քաղաքական ակտիվիստներին, քաղաքական ընդդիմադիրներին հետապնդող, նրանց նկատմամբ ճնշումներ գործադրող գործիք, հիմա էլ այդպիսին է մնացել: 

Քաղաքական ղեկավարությունը փոխվել է, բայց նրա գործիքները բովանդակությամբ և բնույթով մնացել են նույնը: Այդ փոփոխությունների առաջին քայլը, որ պետք է կատարվեր դատաիրավական մարմիններում՝ ոստիկանություն, ԱԱԾ, դատախազություն, քննչական մարմիններ, դատարաններ, նաև պետական կառավարման առանձին մարմիններ, պետք է լիներ համապարփակ, արմատական և խորքային վեթինգը: 

Այսինքն՝ ազատվել այն մարդկանցից, որոնք մասնակից են եղել մինչ հեղափոխությունը քաղաքացիների դեմ ապօրինի գործողություններին: 

Նրանց տեսքը, անուն, ազգանունը, բոլորին հայտնի են: Հենց քաղաքական իշխանության շատ ներկայացուցիչներ, «Իմ քայլի» պատգամավորներ իրենք են առնչվել թե այդ ոստիկաններին, թե քննիչներին, թե դատախազներին, թե դատավորներին, թե պետական կառավարման տարբեր մարմինների ներկայացուցիչներին: 

Իմ համոզմամբ մինչև հիմա էլ չի գիտակցվում արմատական, համապարփակ, խորքային վեթինգի իրականացման անհրաժեշտությունը: Կարելի է կարծել, որ մտածում են՝ քանի որ քաղաքական հետապնդման հրահանգ չկա, նրանք կարող են գործել բարեխիղճ: 

Բայց այդ մարդիկ չեն տիրապետում բարեխիղճ ու բարեվարք գործելու հմտություններին: Իրենք վարվում են այնպես, ինչպես գիտեն, ինչպես պատրաստվել են: 

Մենք դրան ականատես եղանք Ամուլսարում թե կառավարության շենքի մոտ: Բայց ակնհայտ է, որ նաև տարբերակված մոտեցում կար ոստիկանության կողմից «Լիդիանի» պահնորդական ծառայության ներկայացուցիչների նկատմամբ, որոնց նկատմամբ ավելի մեղմ էին, եթե չասեմ՝ որևէ հակազդող գործողություն չիրականացվեց, քան քաղաքացիական ակտիվիստների նկատմամբ: Որովհետև իրենք այդպես են սովորել: 

– Կարծում եք՝ կա՞ դրանում քաղաքական իշխանության մասնակցություն։

– Պետք է քննարկվի, թե  կա՞ դրանում քաղաքական իշխանության մասնակցությունը: Մյուս կողմից՝ արտակարգ դրության պայմաններում հավաքները չեն կարող արգելվել, բայց պետք է հավաքների իրավունքն իրականացվի՝ որոշակի պայմաններ ապահովելով: 

Տվյալ դեպքում արտակարգ դրության իրավական ռեժիմը պայմանավորված է համավարակի կանխարգելմամբ, և, համավարակի տարածման բնույթից ելնելով, կարող են մտցվել որոշակի սահմանափակումներ, բայց ոչ բացարձակ արգելվեն դրանք: 

Ես պնդում եմ, որ ոստիկանության գործողությունները նույն Նինա Կարապետյանցի, Արա Ղարագյոզյանի և մյուսների դեպքում ապօրինի էին, որովհետև այդտեղ կուտակում չկար: 

Որևէ հիմնավորում չկար նրանց բերման ենթարկելու կամ նրանց բողոքի ակցիան սահմանափակելու: Մինչ այդ նկատված մեկ հոգու կողմից կատարված ակցիաներն արգելելը ևս որևէ հիմք չունեին: Այս առումով ոստիկանության գործողությունները ո՛չ իրավաչափ են, ո՛չ էլ համաչափ և դատապարտելի են: 

Ոստիկանությունը չունի պատրաստվածություն, թե ինչպես իրեն պահել արտակարգ դրության պայմաններում ցույցերի ու հավաքների ժամանակ: Ոստիկանությունը ոչ թե սահմանափակող է, այլ այդ հավաքների իրականացումն ապահովող է և որոշ դեպքերում կարող է միջամտել: 

Եթե կա համավարակի վտանգ, ոստիկանն իրավունք ունի հայտարարել, պահանջել, որպեսզի պահպանվեն սահմանված պահանջները՝ դիմակներ, հեռավորություն և այլն, ոչ թե արգելի հավաքն ընդհանրապես: 

Արգելելը կարող է լինել միայն մի դեպքում, երբ կարող է հասարակական կարգի կամ այլ անձանց իրավունքների, առողջության դեմ ուղղված ակնհայտ գործողություններ լինեն: Ի դեպ, նույնիսկ այդ դեպքում ոչ թե հավաքն է կասեցվում, այլ իմ նշած անձանց են հեռացնում հավաքի վայրից՝ ապահովելով հավաքի բնականոն ընթացքը: 

Սրանք այն մոտեցումներն ու սկզբունքներն են, որոնց ոստիկանները պետք է տիրապետեն: Երբ մենք տեսնում ենք, որ ոստիկանությունը միանգամից անցնում է արգելելու, կասեցնելու գործողությունների, դա բացարձակապես հիմնավոր չէ:

– Ձեր կարծիքով՝ իշխանությունն ինչո՞ւ է լռում Ամուլսարի շուրջ զարգացումների վերաբերյալ:

– Այդ հարցը երևի թե պետք է տալ իշխանությանը, բայց, իմ կարծիքով՝ իշխանությունը թափանցիկ և պարզ չի ներկայացնում իր դիրքորոշումը: Ակնհայտ է, որ կա կորպորացիայի տնտեսական շահը, և այդ տնտեսական շահը կրողի հետ կան ինչ-որ միջազգային պարտավորություններ, որ ստորագրվել են նախորդ իշխանությունների կողմից: 

Եվ կա մյուս կողմից՝ առողջ ու բնական միջավայրում ապրելու քաղաքացու շահը: «Լիդիանի» դեպքում իշխանության վարքագիծն ավելի շատ նման է նախորդ իշխանության իրավահաջորդի վարքագծի: Այստեղ մենք չգիտենք, թե ի՛նչ պայմանագիր է կնքվել, և ի՛նչ պարտավորություններ կան: 

Գուցե կոնկրետ մարդիկ տիրապետում են դրան, բայց հանրությունը ծանոթ չէ «Լիդիանի» կողմից Ամուլսարի ոսկու հանքի շահագործման վերաբերյալ միջազգային պարտավորությունների ողջ բովանդակությանը: 

Եթե խոսքը ֆինանսական ինչ-որ պարտավորությունների մասին է, ապա դրա մասին պետք է հստակ ասվի: Եթե խոսքը շրջակա միջավայրի ազդեցության գնահատման մասին է, դրա հետ կապված հարցերը պետք է լուծվեն: 

Բայց միանշանակ է, որ ավելի շատ հարցեր կան, քան պատասխաններ, և այդ հարցերի պատասխանն ստանալու պարտավորությունն ունի իշխանությունը, առանց որի իրավիճակը կլինի այնպիսին, ինչպիսին այսօր կա, և դա հանգեցնելու է նման լարված իրավիճակների: 

Այս դեպքում լարվածությունը հանդարտեցնելու միակ վերջին միջոցը մնալու է ոստիկանությունը, որը չպետք է համարվի միջոց՝ տնտեսական, բնապահպանական խնդիրների շուրջ ծագող հարցերի լուծման համար: 

Իրավապահ մարմինները չպետք է որևէ մասնակցություն ունենան տնտեսական ու բնապահպանական խնդիրների լուծման մեջ, եթե, իհարկե, այդտեղ չեն կատարվում հանցագործություններ: 

Բայց բողոքի ցույցերի կամ քաղաքացիների կողմից ազատ հավաքների առումով իշխանությունը և ոստիկանությունը միայն մեկ պարտավորություն ունեն՝ ապահովել հավաքի մասնակիցների անվտանգությունը: 

Տվյալ դեպքում «Լիդիանի» պահնորդական ծառայությունն ակնհայտ սադրիչ գործողությունների է դիմել և չի ստացել համարժեք պատասխան: Քանի օր հետո նոր որոշում են, որ «Լիդիանի» պահնորդական ծառայության կողմից տեղադրված վագոն-տնակները պետք է հանվեն այդ տարածքից: 

Հիմա այդ գործողությունը կատարածները ենթարկվելո՞ւ են պատասխանատվության: Կարծում եմ, որ պետք է ենթարկվեն, որովհետև հենց այդ գործողությունը հանգեցրեց այս լարված իրավիճակին: 

– Պարո՛ն Սաքունց, եթե շահագործեն Ամուլսարի հանքը, ի՞նչ է սպասում իշխանություններին:

– Ձեր հարցից բխում է, որ իշխանությունն արդեն նման որոշում է կայացրել: Եթե իշխանությունը որոշում կայացնի, որ հանքը պետք է շահագործվի, ապա իշխանությունը դա կարող է իրականացնել միայն ցուցարարների նկատմամբ բռնի ուժի կիրառմամբ: 

Դա կունենա, ենթադրենք՝ 400 մլն դոլարի եկամուտ, միաժամանակ կունենա քաղաքացիների վստահության կորուստ: Ընդ որում, քաղաքացիների կողմից ներկայացվող պահանջներն անհիմն չեն, որովհետև Ամուլսարում կան ռադիոակտիվ տարրեր: 

Դա հայտնի փաստ է, և դեռևս 1952-1954 թվականներին հանքի պարունակության հետազոտության տվյալներն են: Այսինքն՝ այստեղ խոսքը միայն ոսկու հանքի շահագործման մասին չէ, այլ կան նաև ռադիոակտիվ տարրեր, որոնց ընդհանրապես որևէ անդրադարձ չկա, դրա մասին չեն խոսում: 

Երկրորդ՝ շատ կարևոր է, թե կառավարությունն ինչպիսին է պատկերացնում Հայաստանի տնտեսության կոնցեպտը, հայեցակարգը: Այսօր Հայաստանի տնտեսության զարգացումը գնում է ոչ թե ռեսուրսների շահագործման հաշվին, այլ նոր տեխնոլոգիաների արտադրության հաշվին: 

Պետք է մտածել հենց այդ ուղղությամբ: Ավելին, եթե դու պահպանում ես քո բնական միջավայրը, դա ևս պետք է դիտարկես որպես ռեսուրս՝ հանձին տուրիզմի, որը շատ ավելի մեծ տնտեսական օգուտ է տալիս, քան, ենթադրենք՝ հանքի շահագործումը, որից հետո փոխվում է բնական միջավայրը և դառնում անպիտան հետագա օգտագործման համար: 

Բնությունը տրված է ի սկզբանե, և դու կարող ես նրա առավելություններից օգտվել, ոչ թե այն ոչնչացնելով զրկես քեզ այդ ռեսուրսը երկարաժամկետ օգտագործելու հնարավորությունից: Սա ռազմավարական, տնտեսության հայեցակարգի զարգացման խնդիր է: 

Այդ հարցը հստակ չի ձևակերպված՝ մենք մեր տնտեսության գիտահենք, բարձր տեխնոլոգիաների վրա հիմնված տնտեսությո՞ւն ենք զարգացնում, թե՞ բնական ռեսուրսների շահագործման հաշվին ենք զարգացնում երկիրը: 

Փաստ է, որ բնական ռեսուրսների շահագործման հաշվին զարգացող տնտեսություններն ունեն կարճ ժամկետ, եթե այդ երկրները կառուցվածքային, արմատական փոփոխություններ չեն կատարում, որպեսզի այլ հիմքերով, այլ տեխնոլոգիաներով տնտեսությունը զարգացնեն: 

Հայաստանն իր տարածքով շատ փոքր է, այնքան մեծ չէ, որ ինչ-որ մի վայրում, բնակավայրերից շատ հեռու նման գործունեություն ծավալեն: Ամուլսարը Հայաստանի կենտրոնում է գտնվում, որտեղ շատ աշխույժ կյանք կա: Եվ հանքի շահագործումը տնտեսական տեսանկյունից ունենալու է շատ կարճաժամկետ օգուտ, բայց երկարաժամկետ առումով՝ շատ մեծ վնասներ: 

Դիլեման այնքան պարզ է, այնքան ակնհայտ է, և ես չեմ կարծում, որ իշխանությունը սա չի գիտակցում: Բայց հերթական հարցն է առաջ գալիս, որ ուրեմն ինչ-որ պարտավորություններով իշխանությունը սահմանափակված է: 

Ես առիթ ունեցել եմ ասելու, որ ցանկացած միջազգային պարտավորություն չպետք է հակասի մարդու իրավունքներին, որոնց մեջ մտնում են կյանքի իրավունքը, առողջ ապրելու իրավունքը, առողջության իրավունքը, աշխատանքի իրավունքը և այլն: Սա բանալին է:

medialab.am