Հելսինկյան քաղաքացիական ասամբլեայի Վանաձորի գրասենյակը և մի շարք իրավապաշտպան կազմակերպություններ պատրաստել են «Ինչո՞ւ Լեռնային Ղարաբաղում հայեր չկան» ԶԵԿՈՒՅՑը։
Զեկույցը ներկայացնում է Լեռնային Ղարաբաղում ապրող էթնիկ հայերի իրավիճակը 2020 թվականի Երկրորդ Լեռնային Ղարաբաղի պատերազմի ավարտից մինչև 2023 թվականի սեպտեմբերյան ադրբեջանական վարչակարգի ռազմական հարձակումը, ինչպես նաև դրա հետևանքները։ Զեկույցը բացահայտում է բազմաթիվ խոշոր խախտումներ մարդու իրավունքների, միջազգային մարդասիրական իրավունքի և միջազգային քրեական իրավունքի նկատմամբ, որոնք իրականացվել են ադրբեջանական իշխանությունների կողմից՝ ուղղված Լեռնային Ղարաբաղի էթնիկ հայ բնակչության դեմ: Դրանք ներառում են արտադատական սպանություններ, բազմամսյա շրջափակում, հարկադիր տեղահանություն, ինչպես նաև տեղահանությունից հետո մշակութային ջնջման և գույքի ոչնչացման քաղաքականություն։
Փաստաթղթավորված ապացույցները համընկնում են նախկին Հարավսլավիայի համատեքստում ՄԱԿ-ի փորձագետների հանձնաժողովի կողմից ներկայացված էթնիկ զտումների սահմանմանը: Փաստահավաք զեկույցը հաստատում է՝ Լեռնային Ղարաբաղում փաստագրված գործողությունները հանդիսանում են ռազմական հանցագործություններ և մարդկության դեմ հանցագործություններ։
Հիմնական բացահայտումները ներառում են.
- Ադրբեջանական պետության գործողությունները էթնիկ զտումներ են և իրականացվում են հարկադիր տեղահանության միջոցով։ Այն գործեց համապարփակ, մեթոդաբար իրականացված ռազմավարությամբ՝ Լեռնային Ղարաբաղը էթնիկ հայ բնակչությունից և պատմամշակութային ներկայությունից դատարկելու համար: Փաստաթղթավորված ապացույցները համապատասխանում են էթնիկ զտումների չափանիշներին, որոնք սահմանվել են ՄԱԿ-ի փորձագետների հանձնաժողովի զեկույցով, որն ուսումնասիրում է 1990-ականների սկզբին նախկին Հարավսլավիայում միջազգային մարդասիրական իրավունքի խախտումները:
- 2023 թվականի սեպտեմբերին 100,000 էթնիկ հայերի տեղահանումը ինտենսիվ, տարիներ տևած արշավի գագաթնակետն էր։ Ադրբեջանական պետության այս արշավը ներառում էր մարդու իրավունքների համատարած խախտումներ էթնիկ հայ բնակչության նկատմամբ տարբեր ձևերով՝ օգտագործելով ահաբեկման և շրջափակման երկարատև մարտավարությունը: Նման գործողությունները անհնարին դարձրեցին Լեռնային Ղարաբաղի էթնիկ հայ բնակչության անվտանգ և արժանապատիվ ապրելը։
- Էթնիկ հայ բնակիչների իրավունքներն ու ազատությունները բազմիցս ոտնահարվել են։ Փաստահավաքները փաստագրել են բնակիչների կյանքի, առողջության, սննդի, տեղաշարժի ազատության, համապատասխան կենսապայմանների, ազատության և անձնական անձեռնմխելիության, կրթության և սեփականության իրավունքների խախտումներ: Խախտվել են նաև մշակութային իրավունքները։ Էթնիկ հայերը նաև ենթարկվել են խոշտանգումներից և վատ վերաբերմունքից զերծ ապրելու իրենց իրավունքների խախտմանը։ Հանցագործները դիտավորյալ սպանել են խաղաղ բնակիչների՝ նույնիսկ խաղաղապահների ներկայությամբ, և օգտվել են բացարձակ անպատժելիությունից։ Սա էլ ավելի է խորացրել անապահովությունը և սարսափի մթնոլորտը բնակչության շրջանում մինչև 2023 թվականի սեպտեմբերին տեղի ունեցած զանգվածային տեղահանությունը։
- Խախտումները Լեռնային Ղարաբաղում շարունակվում են՝ հայկական մշակութային և պատմական ներկայությունը ջնջելու տեսքով։ Սա ներառում է հայկական մշակութային հուշարձանների, եկեղեցիների, գերեզմանատների և բնակելի թաղամասերի պլանավորված կամ արդեն իրականացված ոչնչացումը։
Զեկույցում նշվում են մի շարք քայլեր, որոնք ժողովրդավարական կառավարությունները կարող են ձեռնարկել անպատժելիության դեմ պայքարելու համար: Այս առաջարկությունները ներառում են.
- Հորդորել պատասխանատվության ենթարկել անպատժելիության գործողությունների համար: Աջակցել միջազգային ջանքերին` հետապնդելու մարդկության դեմ հանցագործությունները և Լեռնային Ղարաբաղի բնակչության դեմ կատարված պատերազմական հանցագործությունները, այդ թվում` Միջազգային Քրեական Դատարան (ՄՔԴ) դիմելու միջոցով՝ պետության կողմից։ Իրականացնել թիրախային պատժամիջոցներ, ինչպիսիք են ճանապարհորդությունների արգելքը և ակտիվների սառեցումը, Ադրբեջանի պաշտոնյաների, ռազմական առաջնորդների և մարդու իրավունքների կոպիտ խախտումների և ռազմական հանցագործությունների մեջ ներգրավված անձանց նկատմամբ:
- Պաշտպանել տեղահանված էթնիկ հայերի իրավունքները։ Հորդորել ադրբեջանական պետությանը պայմաններ ստեղծել տեղահանված հայերի Լեռնային Ղարաբաղ անվտանգ և կամավոր վերադարձի համար՝ անվտանգության ամուր երաշխիքներով և խտրականության չկիրառման երաշխիքներով: Աջակցել նախաձեռնություններին, որոնք պաշտպանում են բռնի տեղահանվածների իրավունքները և սատարել ուժեղ իրավական պաշտպանության և աջակցության ծառայությունների իրականացմանը: Ապահովել, որ տուժած բնակչության ձայնը լսվի և նրանց իրավունքները պաշտպանվեն բոլոր համապատասխան միջազգային ֆորումներում:
- Պաշտպանել հայկական մշակութային ժառանգությունը։ Հորդորել Ադրբեջանին պահպանել մշակութապահպանության միջազգային չափանիշները և կանխել հայկական մշակութային արժեքների հետագա ոչնչացումը կամ փոփոխությունը: Խրախուսել Ադրբեջանին համագործակցել ՄԱԿ-ի Մշակույթի, Գիտության և Կրթության Կազմակերպության (ՅՈՒՆԵՍԿՕ) և այլ համապատասխան մարմինների հետ՝ անկախ մոնիթորինգային առաքելությունների իրականացումն աջակցելու և այդ վայրերի պաշտպանության ու վերականգնման համար միջազգային երկխոսություն խթանելու նպատակով։
Փաստահավաք առաքելությունը կազմել է Հելսինկյան քաղաքացիական ասամբլեայի Վանաձորի գրասենյակը, Freedom House-ը, “Միջազգային համագործակցություն հանուն մարդու իրավունքների” միջազգային հասարակական կազմակերպությունը (IPHR), Ժողովրդավարության զարգացման հիմնադրամը (DDF), Իրավունքների պաշտպանություն առանց սահմանների ՀԿ-ն, Իրավունքի զարգացման և պաշտպանության հիմնադրամը և Truth Hounds-ը:
Առաքելության ամբողջական զեկույցը վկայություններ է հավաքել 330 վկաների հարցազրույցներից, որոնք ներկայացնում էին Լեռնային Ղարաբաղի 107 համայնքներից 71-ը: Այն մանրամասնում է 2024 թվականի հունիսին հրապարակված նախնական բացահայտումները՝ լրացուցիչ փաստագրված ապացույցներով և վերլուծություններով 2023 թվականի սեպտեմբերյան ռազմական հարձակման, դրան հետևած Լեռնային Ղարաբաղից էթնիկ հայերի տեղահանման և դրա հետևանքների վերաբերյալ, ընդգրկելով մանրամասներ այն բոլոր այն ուղիների վերաբերյալ, որոնցով բնակիչները տարհանվել են։ Այն նաև մանրամասն ներկայացնում է իրավական շրջանակները և տրամադրում է առաջարկությունների համապարփակ փաթեթ:
Ամբողջական զեկույցը և դրա ամբողջական առաջարկությունները դիտեք ԱՅՍՏԵՂ։
Helsinki Citizens’ Assembly Vanadzor Office and partners found that Azerbaijani authorities waged a deliberate campaign to empty Nagorno-Karabakh of its ethnic Armenian population.
WASHINGTON—The Azerbaijani regime engaged in ethnic cleansing against the ethnic Armenian population of Nagorno-Karabakh, according to a report released today from an international fact-finding mission composed of Freedom House and a coalition of six other partners.
The report, which builds on initial findings released in June, examined the situation for ethnic Armenians living in Nagorno-Karabakh between the end of the Second Nagorno-Karabakh War in 2020 and the Azerbaijani regime’s September 2023 military offensive, along with the aftermath of that offensive. The report found multiple cases of gross human rights violations, breaches of international humanitarian law, and violations of international criminal law by Azerbaijani authorities against ethnic Armenians in Nagorno-Karabakh, through extrajudicial killings, a monthslong blockade, forced displacement, and postdisplacement policies of cultural erasure and property destruction.
The documented evidence aligns with the definition of ethnic cleansing put forward by a UN commission of experts in the context of the former Yugoslavia. The fact-finding report also supports the conclusion that the acts documented in Nagorno-Karabakh constitute war crimes and crimes against humanity. The report’s release comes as Baku hosts the 29th Conference of the Parties (COP29), the annual UN forum on climate change.
“Baku’s military offensive and the use of blockade, starvation, and threats were brutal tactics meant to forcibly displace ethnic Armenians out of Nagorno-Karabakh,” said Andranik Shirinyan, Armenia country representative at Freedom House. “The Azerbaijani regime’s unchecked actions in Nagorno-Karabakh set a dangerous precedent of undemocratic regimes using force to end conflicts. The global community must step up its efforts to address the human rights abuses faced by the ethnic Armenians displaced from Nagorno-Karabakh and ensure that those responsible are held accountable.”
Key findings include:
-
The Azerbaijani state’s actions constitute ethnic cleansing using forceddisplacement as a means. It acted upon a comprehensive, methodically implemented strategy to empty Nagorno-Karabakh of its ethnic Armenian population and historical and cultural presence. The documented evidence meets the criteria for ethnic cleansing as defined by a UN commission of experts’ report examining violations of international humanitarian law in the former Yugoslavia in the early 1990s.
-
The September 2023 displacement of 100,000 ethnic Armenians was the culmination of an intensive, yearslong campaign. This campaign by the Azerbaijani state included widespread human rights violations in various forms against the ethnic Armenian population, using prolonged tactics of intimidation and a blockade. Such actions made it impossible for the ethnic Armenian population of Nagorno-Karabakh to live safely and in a dignified manner.
-
Ethnic Armenian residents suffered multiple violations to their rights and freedoms. Fact finders documented violations to residents’ rights to life, health, food, freedom of movement, adequate living standards, liberty and personal integrity, education, and property. Cultural rights were also violated. Ethnic Armenians additionally suffered violations to their right to live without torture and ill treatment. Perpetrators willfully killed civilians—even in the presence of peacekeepers—and enjoyed absolute impunity. This heightened the insecurity and terror among the population prior to the mass displacement in September 2023.
-
Violations in Nagorno-Karabakh remain ongoing in the form of erasure of Armenian cultural and historical presence. This includes the planned or completed destruction of Armenian cultural monuments, churches, cemeteries, and residential neighborhoods.
The report identifies a number of steps that democratic governments can take to address impunity. These recommendations include:
-
Urge accountability for acts of impunity. Support international efforts to prosecute crimes against humanity and war crimes committed against the population of Nagorno-Karabakh, including by making a state referral to the International Criminal Court (ICC). Implement targeted sanctions, such as travel bans and asset freezes, against Azerbaijani officials, military leaders, and individuals implicated in gross human rights violations and war crimes.
-
Uphold the rights of displaced ethnic Armenians. Urge the Azerbaijani state to establish conditions for the safe and voluntary return of displaced Armenians to Nagorno-Karabakh, with robust safety guarantees and assurances of nondiscrimination. Support initiatives that safeguard the rights of forcibly displaced people and advocate for the implementation of strong legal protections and support services. Ensure that the voices of the affected population are heard and their rights upheld in all relevant international forums.
-
Protect Armenian cultural heritage. Urge Azerbaijan to uphold international cultural-preservation standards and prevent further destruction or modification of Armenian cultural properties. Advocate for Azerbaijan’s cooperation with the UN Educational, Scientific, and Cultural Organization (UNESCO) and other relevant bodies to facilitate independent monitoring missions and promote international dialogue for the protection and restoration of these sites.
The fact-finding mission was composed of Freedom House, International Partnership for Human Rights (IPHR), Democracy Development Foundation (DDF), Helsinki Citizens’ Assembly–Vanadzor, Protection of Rights Without Borders NGO, Law Development and Protection Foundation, and Truth Hounds. The mission’s full report collected evidence from 330 witness interviews representing 71 of 107 Nagorno-Karabakh communities. It expands on initial findings released in June 2024 with additional documented evidence and analysis on the September 2023 military offensive, the ensuing displacement of ethnic Armenians from Nagorno-Karabakh, and the aftermath, including details on all of the routes used by residents to evacuate. It also expands on legal frameworks and provides a comprehensive set of recommendations.
View the full report and its complete recommendations HERE.
[:]