«Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագիծը 2022 թվականի հունիսի 15-ին ՀՀ ԱԺ-ն ընդունել է առաջին ընթերցմամբ։ Նախագիծը վերաբերում է ՄԻԵԴ վճիռների հիման վրա դատավորների կարգապահական պատասխանատվության կառուցակարգերի ներդրմանը։ Նախագիծը ավելի վաղ՝ 2021 թվականի դեկտեմբերի 14-ին և 2022 թվականի մարտի 25-ին հանրային քննարկման դրված նախագծերի լրամշակված տարբերակն է, որոնց վերաբերյալ Հելսինկյան քաղաքացիական ասամբլեայի Վանաձորի գրասենյակը հրապարակել էր կարծիք։ Հիշեցնենք, որ սկզբնական նախագծերը 2021 թվականի դեկտեմբերի 16-ին ուղարկվել են Վենետիկի հանձնաժողով, որն էլ 2022 թվականի մարտի 21-ին կարծիք է հրապարակել։
Վերստին նշում ենք, որ Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի կողմից կայացված վճիռներով արձանագրված խախտումները իրավացիորեն պետք է հանդիսանան քննության առկա՝ դրանում դատավորի կողմից կարգապահական խախտում թույլ տալու հանգամանքը պարզելու նպատակով, սակայն վարույթ կարող է հարուցվել միայն օրինականության և Սահմանադրությամբ ամրագրված երաշխիքների պահպանմամբ։
Նախագծով պահպանվել է օրենքին հետադարձ ուժ տալու կարգավորումը։ Վենետիկի հանձնաժողովն օրենսդրության հետադարձ ուժի կիրառման մասով արձանագրել է, որ այն պետք է ընդհանրապես բացառվի՝ ապահովելու համար, որ չստեղծեն հնարավոր հետագա մարտահրավերներ Հայաստանի համար ՄԻԵԴ-ում: Оրենքին հետադարձ ուժ հաղորդելու հարցը անհրաժեշտ է դիտարկել Սահմանադրության բարեփոխումների շրջանակներում՝ լավագույն փորձի վրա հիմնված, խիստ իրավաչափ նպատակ հետապնդող և հանրային շահից բխող բացառություն նախատեսելու միջոցով։
Գործող Դատական օրենսգրքի 146-րդ հոդվածի 1-ին մասի 4-րդ կետը նախատեսում է կարգապահական վարույթ հարուցելու առիթ, այն է՝ վարույթ հարուցող մարմնի կողմից մարդու իրավունքների պաշտպանության ոլորտում ՀՀ ստանձնած միջազգային պարտավորությունների խախտում արձանագրող՝ Հայաստանի Հանրապետության մասնակցությամբ միջազգային դատարանի կամ այլ միջազգային ատյանի կայացրած ակտի ուսումնասիրության արդյունքում առերևույթ կարգապահական խախտման հատկանիշներ պարունակող արարքի հայտնաբերումը, սակայն Կազմակերպության հարցմանն ի պատասխան՝ ՀՀ արդարադատության նախարարությունը հայտնել է, որ 06.05.2022 թվականի դրությամբ վերը նշված առիթով Նախարարը կարգապահական վարույթներ չի հարուցել, հետևաբար նաև՝ դատավորին կարգապահական պատասխանատվության հարցը լուծելու վերաբերյալ որևէ միջնորդություն Բարձրագույն դատական խորհուրդ չի ներկայացվել: Ստացվում է, որ մի կողմից, նախաձեռնվում է հետադարձ ուժի արգելքի խախտմամբ վարույթներ հարուցելու ընթացակարգ, մյուս կողմից, ներկայումս արձանագրվող խախտումները մնում են անհետևանք։
Նախագծով կարգապահական վարույթ հարուցելու առիթը միջազգային դատարանի դատական ակտերի ուսումնասիրությունն է, մինչդեռ ուսումնասիրության իրականացման ժամկետ Նախագիծը չի նախատեսում, և ստացվում է, որ ուսումնասիրությունը կարող է իրականացվել նախագծի ընդունումից անորոշ ժամանակ անց։ Ըստ այդմ՝ անհրաժեշտ է հստակեցնել, թե օրենքի՝ ուժի մեջ մտնելուց հետո ինչ ժամանակահատվածում է լիազոր մարմինը կատարում ուսումնասիրություն և դիմում Բարձրագույն դատական խորհուրդ արձանագրված խախտումների մասով։
Նախագծի ուսումնասիրության արդյունքում բաց է մնացել այն հարցը, թե արդյոք ՀՀ Կառավարության և դիմումատուի միջև ձեռք բերված հաշտության համաձայնությունը նույնպես վարույթ հարուցող մարմնի համար ուսումնասիրության հիմք է հանդիսանալու, եթե այո, ապա նման որոշումները նույնպես պետք է նախատեսվեն Նախագծում։
Ներկայացված և մի շարք այլ առաջարկություններ Կազմակերպությունը ներկայացրել է Աժ պետական և իրավական հարցերի հանձնաժողով։
Դիրքորոշումն ամբողջությամբ՝ ԱՅՍՏԵՂ
On 15 June 2022, the RA NA accepted the Draft Law on making amendments and addenda to the constitutional law “Judicial Code of the Republic of Armenia” during the first reading. The draft concerns introduction of structures for disciplinary liability of judges based on ECHR judgments. This draft is the amended version of the ones put for public discussion earlier on 14 December 2021 and 25 March 2022, about which Helsinki Citizens’ Assembly-Vanadzor published an opinion. The initial drafts were sent to the Venice Commission on 16 December 2021, and the Commission published their opinion on 21 March 2022.
Once again we note that the violations recorded by the European Court of Human Rights judgments must be a subject of investigation in order to find out whether they contain a disciplinary violation by a judge; however, proceedings can be initiated only by observing legality, and the safeguards enshrined in the Constitution.
The draft keeps the regulation of giving retroactive effect to the law. With respect to applying the retroactive effect of the law, the Venice Commission recorded that retroactive legislation should be excluded altogether to ensure that it does not create yet further possible challenges against the Armenian state before the ECtHR. The matter of giving retroactive effect to a law should be considered in the frame of Constitutional reforms, based on the best practice, by envisaging an exception pursuing a legal purpose and stemming from the public interest.
Clause 4 of part 1 of Article 146 of the acting Judicial Code envisages a reason for initiating disciplinary proceedings, “detection … of an act containing prima facie elements of disciplinary violation, recorded as a result of examination of an act rendered by an international court to which the Republic of Armenia is a party or by other international instance, that establishes a violation of international obligations assumed by the Republic of Armenia in the field of human rights protection”. However, in response to the Organization’s inquiry, the RA Ministry of Justice informed that as of 06.05.2022, the Minister had not initiated any disciplinary proceedings, and therefore, no petition had been made to the Supreme Judicial Council with respect to solving the issue of a judge’s disciplinary liability. It turns out that on the one hand, a procedure is being initiated regarding instituting proceedings by violation of the prohibition of retroactive force, and on the other hand, the violations currently recorded remain without any consequences.
According to the draft, the reason for initiating disciplinary proceedings is the examination of judicial acts of an international court, but the Draft does not mention any terms for the examination, and it turns out that the examination can be conducted within an indefinite period after the adoption of the draft. Thus, it is necessary to specify the terms within which the authorized body should carry out the examination after the entry into force of the law and apply to the Supreme Judicial Council with respect to the identified violations.
The draft leaves a question unanswered: will a friendly settlement between the RA Government and an applicant be a basis of examination for the body initiating proceedings? If the answer is yes, then such decisions must also be envisaged in the draft.
The Organization submitted the presented recommendations and a number of other recommendations to the NA Committee on State and Legal Affairs.
Click here to read the full position (in Armenian).
[:]
