2022 թ․ հուլիսի 11-ին Իրավական ակտերի նախագծերի հրապարակման միասնական կայքում քննարկման է դրվել «Օպերատիվ–հետախուզական գործունեության մասին» ՀՀ օրենքի նախագիծը։ Իրավունքի զարգացման և պաշտպանության հիմնադրամը, Բաց հասարակության հիմնադրամներ – Հայաստանը, «Թրանսփարենսի Ինթերնեշնլ հակակոռուպցիոն կենտրոն» ՀԿ-ն, «Իրավունքների պաշտպանություն առանց սահմանների» ՀԿ-ն և Հելսինկյան քաղաքացիական ասամբլեայի Վանաձորի գրասենյակը e-draft.am-ում հրապարակել են իրենց կարծիքը՝ մատնանշելով նախագծի այն կետերը, որ կարող են խախտել անձի իրավունքները, և առաջարկել են համապատասխան փոփոխություններ։
Նախագիծն այս բովանդակությամբ ընդունվելու դեպքում կարող է խախտել կամ անհիմն սահմանափակել անձի այնպիսի իրավունքներ, ինչպիսիք են անձնական և ընտանեկան կյանքի, նամակագրության նկատմամբ հարգանքի իրավունքները: Բանն այն է, որ նախագծում տեղ գտած իրավակարգավորումները թույլ են տալիս օպերատիվ-հետախուզական գործունեություն կատարող մարմիններին դիմել այդ միջոցներին անգամ այն դեպքում, երբ դրա անհրաժեշտությունը հիմնավորված չէ։ Այսպես՝ ի տարբերություն գործող օրենքի, նախագծով չի սահմանվում, որ օպերատիվ-հետախուզական միջոցառումն անցկացնող մարմինը պարտավոր է դատարանում հիմնավորել, որ իր վրա դրված խնդիրների իրականացման համար անհրաժեշտ տեղեկատվության ձեռքբերումը այլ եղանակով ողջամտորեն անհնարին է։ «Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանն արձանագրել է, որ միջոցառումը թույլատրող դատարանը պետք է պարզի, թե արդյոք պահանջվող միջամտությունը համապատասխանում է ժողովրդավարական հասարակությունում անհրաժեշտության պահանջին` ստուգելով նաև, թե հնարավոր է հետապնդվող նպատակներին հասնել ավելի քիչ սահմանափակող միջոցներով»,-նշված է կարծիքում։
Մեկ այլ էական խնդիր է այն, որ նախագծով չի սահմանվում օպերատիվ-հետախուզական գործունեություն իրականացնող մարմինների պարտականությունը՝ հեռահաղորդակցության կազմակերպություններին ներկայացնելու վերահսկողությունը թույլատրող դատարանի որոշումը կամ դրա քաղվածքը։ Այսպիսով, սա անիրատեսական է դարձնում չարտոնված միջամտությունների նկատմամբ հետագա վերահսկողության ցանկացած կառուցակարգ։ Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը, անդրադառնալով նշված խնդրին, արձանագրել է․ «Գաղտնի հսկողության այնպիսի համակարգերը, որոնք անվտանգության մարմիններին, ոստիկանությանը տալիս են տեխնիկական միջոցներ, որոնք թույլ են տալիս շրջանցել թույլտվության ընթացակարգը և հնարավորություն են տալիս նրանց ուղղակիորեն գաղտնալսելու յուրաքանչյուր քաղաքացու հաղորդակցությունը՝ չպահանջելով նրանցից ներկայացնել գաղտնալսման թույլտվությունը կապի ծառայություններ մատուցողներին, հատկապես ռիսկային են չարաշահումների առումով»։
Համատեղ կարծիքով դիտարկումներ ենք ներկայացրել նաև անձի՝ իր նկատմամբ կայացված օպերատիվ-հետախուզական միջոցառման նյութերը պահանջելու իրավունքի, գաղտնի միջոցառումների կիրառման պայմանների, ՕՀՄ-ների դադարեցման ժամկետի և ՕՀՄ գործողությունները բողոքարկելու իրավունքի մասին։
Առաջարկել ենք վերականգնել գործող օրենքի իրավակարգավորումը, որի համաձայն՝ օպերատիվ-հետախուզական միջոցառումն անցկացնող մարմինը պետք է դատարանում հիմնավորի, որ այլ եղանակով, քան համապատասխան գաղտնի միջոցառումն է, իր վրա դրված խնդիրների իրականացման համար անհրաժեշտ տեղեկատվության ձեռքբերումը ողջամտորեն անհնարին է։ Դատարանի թույլտվությունը հեռահաղորդակցության մարմիններին ներկայացնելու մասով առաջարկվել է․ «Սահմանել օպերատիվ-հետախուզական գործունեություն իրականացնող մարմինների պարտականությունը՝ հեռահաղորդակցության կազմակերպություններին ներկայացնելու թվային հաղորդակցության վերահսկողությունը թույլատրող դատարանի որոշումը կամ դրա քաղվածքը (պահպանելով պետական գաղտնիք կազմող տեղեկությունների գաղտնիությունը)»։
Կարծիքը և ներկայացված բոլոր առաջարկները կարող եք կարդալ ԱՅՍՏԵՂ
On 11 July 2022, the RA Draft Law on Operational Intelligence Activity was put for discussion on the unified website for publication of legal acts’ drafts. Law Development and Protection Foundation, Open Society Foundations – Armenia, Transparency International Anti-Corruption Center, Protection of Rights without Borders NGO and Helsinki Citizens’ Assembly-Vanadzor published their opinion on e-draft.am highlighting the points that can violate human rights, and recommended relevant amendments.
If the draft is adopted with this content, it can violate or groundlessly restrict human rights such as the right to respect for private and family life, the right to respect for correspondence. The thing is that the legal regulations of the draft allow bodies conducting operational intelligence activity to take such measures even in cases when that necessity is not justified. Thus, as compared to the acting law, the draft does not specify that the body conducting the operational intelligence activity is obliged to justify in court that it is reasonably impossible to collect the information necessary to complete the tasks assigned to them. “The European Court of Human Rights recorded that the court allowing this measure should check whether the needed interference complies with the requirement of a necessity in a democratic society by also checking if it is possible to achieve the pursued goals with less intrusive measures”, the opinion reads.
Another essential issue is that the draft does not specify that the bodies implementing operational intelligence activity have an obligation to provide the telecommunication service providers with the decision of the court that authorized supervision and the extract of the decision. Thus, it makes unrealistic any structure of further supervision over unauthorized interference. The European Court of Human Rights addresses this issue, stating, “A system which enables the secret services and the police to intercept directly the communications of each and every citizen without requiring them to show an interception authorization to the communications service provider, or to anyone else, is particularly prone to abuse”.
In the joint opinion, we also presented observations regarding the right to claim the materials of operational intelligence measure applied to oneself, the conditions of applying confidential measures, the terms of terminating operational intelligence measures, as well as the right to appeal operational intelligence measures.
We recommended restoring the legal regulation of the acting law, according to which the body conducting the operational intelligence measure shall justify in court that collecting the information necessary for implementation of their task in a way other than the relevant measure is reasonably impossible. In terms of providing the telecommunication service provider with the court decision, the following was recommended, “Establish an obligation of the bodies conducting operational intelligence measures to present telecommunication service providers with the court’s decision (or extract of the decision) allowing control of digital communication (keeping the confidentiality of information considered a state secret)”.
Click here to read the opinion and the recommendations. (in Armenian)
[:]
