«Ինձ առաջադրված մեղադրանքը [ազգային թշնամանքի հարուցում] սովորաբար օգտագործվում է՝ պաշտպանելու խոցելի խմբերին՝ ազգային փոքրամասնություններին, և ոչ թե հակառակը», OC Media-ին ասաց Մարդու իրավունքների եզդիական կենտրոնի ղեկավար Սաշիկ Սուլթանյանը:
Անցյալ տարի՝ աշնան սկզբին, աջ ծայրահեղական ակտիվիստ Նարեկ Մալյանը ՀՀ Ազգային անվտանգության ծառայությանը բողոք է ներկացրել Սուլթանյանի ենթադրյալ «ազգային թշնամանք հարուցելու» կապակցությամբ: Բողոքը հիմնված էր Սուլթանյանի՝ Իրաքում տեղակայված Yezidinews․com. լրատվամիջոցին տված հարցազրույցի վրա: Հարցազրույցում Սուլթանյանը խոսել է այն խնդիրների մասին, որոնց, ըստ նրա, եզդի փոքրամասնությունը բախվում է Հայաստանում:
Սուլթանյանի նշած խնդիրները տարբեր էին. եզդի համայնքի դպրոցներում լեզվի մասնագետների պակասից մինչև եզդիական գյուղեր, որտեղ հողատարածքները ապօրինաբար զավթվել են օլիգարխների կողմից, քաղաքական ներկայացվածության պակաս, գյուղական տարածքներում եզդի բնակչության շրջանում տարածված աղքատություն:
«Դա պետք է լիներ անձնական զրույց, և ես խոսում էի պարզ լեզվով, որը, գուցե, փոքր-ինչ էմոցիոնալ էր: Սակայն իմ արտահայտած մտքերը հորինված չէին և հեռու են թշնամանք հրահրելուց», ասում է Սուլթանյանը:
Նա ավելացրեց նաև, որ լրագրողը զանգահարել էր իրեն, և նա չի հասկացել, որ դա հարցազրույց է, որը ձայնագրվելու և հրապարակվելու է, և կարծել է, թե կիսվում է իր անձնական կարծիքով:
Սուլթանյանն ասում է, որ հարցազրույցի հրապարակվելուց հետո կապ է հաստատել լրագրողի հետ, և վերջինս ջնջել է այն: Տեսանյութի կրկնօրինակները, սակայն, հասանելի են առցանց:
Հելսինկյան քաղաքացիական ասամբլեայի Վանաձորի գրասենյակը իրավական աջակցություն է տրամադրում իրավապաշտպանին: Գրասենյակի իրավաբանները հարցազրույցի թարգմանությունը համարում են «ոչ ճշգրիտ» և ասում են, որ «զրույցի տրամաբանությունը խեղաթյուրվել է և ներկայացվել բացասական համատեքստում»:
Հարցազրույցը թարգմանել է «կանխակալ վերաբերմունք ունեցող անձ, որն անգամ թարգմանչի հավաստագիր չունի», նշվում է Հելսինկյան քաղաքացիական ասամբլեայի Վանաձորի գրասենյակի նյութի մեջ:
2020թ. հոկտեմբերին Ազգային անվտանգության ծառայությունը պաշտոնապես քննություն սկսեց, Սուլթանյանին մեղադրանք առաջադրվեց 2021թ.-ի մայիսի: Մեղադրանքն առաջադրվելուց հետո ԱԱԾ ներկայացուցիչները խուզարկել են Սուլթանյանի տունը և Մարդու իրավունքների եզդիական կենտրոնի գրասենյակը և առգրավել են երեք համակարգիչ, որոնցից մեկը պատկանում էր ընտանիքի անդամներից մեկին, ինչպես նաև երկու բջջային հեռախոս և մի քանի USB կրիչ:
Օգոստոսի 5-ին ՀՀ Գլխավոր դատախազը «պարզաբանում» հայտարարություն արեց, որում արդարացրեց «ազգային թշնամանք հարուցելու» մեղադրանքը, քանի որ Սուլթանյանը ենթադրաբար ասել է, թե «եզդիները Հայաստանում բախվում են խտրականության և չեն կարողանում սովորել իրենց լեզուն կամ զարգացնել իրենց մշակույթը»: Գլխավոր դատախազը նաև անդրադարձավ Սուլթանյանի այն ենթադրյալ հայտարարություններին, թե «հայերը խլում են եզդիների ունեցվածքը» և «պետական համակարգում եզդիներն առաջխաղացման հնարավորություն չունեն»:
Թե տոնայնությամբ և թե ձևակերպմամբ այս հայտարարությունը կարծես հայելային արտացոլանքը լինի Նարեկ Մալյանի թարգմանության, որտեղ, օրինակ, «օլիգարխները հողատարածքներ են խլել» արտահայտությունը վերարտադրվում է որպես «հայերը հողատարածք են խլել»:
«Աջ ծայրահեղական դատավարություն»
Նարեկ Մալյանը հայտնի աջ ծայրահեղական ակտիվիստ և ՎԵՏՕ շարժման հիմնադիրն է: ՎԵՏՕ-ն աջ ծայրահեղական խումբ է, որի նպատակն է, ըստ խմբի նկարագրության, «բացահայտել օտարերկրյա գործակալների ցանցը Հայաստանում»:
Երբ ՎԵՏՕ-ն իր ֆեյսբուքյան էջում տեղադրեց Yazidinews․com կայքին Սուլթանյանի տված հարցազրույցը, այն բառացի թարգմանություն չապահովեց, բայց փոխարենը տեղադրվեց Մալյանի կողմից ամփոփում և դավադրության տեսություն, որ կապում էր Սուլթանյանին հունգարա-ամերիկացի ֆինանսավորող և բարերար Ջորջ Սորոսի հետ, որին ավելացվեց նաև հայոց պետականությունը տապալելու սյուժե:
Սուլթանյանը Սորոսի կողմից ֆինանսավորվող Բաց հասարակություններ հիմնադրամից դրամաշնորհ է ստացել, Մալյանի պնդմամբ՝ «Հայաստանում էթնիկ հակամարտություն սերմանելու համար» և «հայոց անկախ պետականությունը տապալելու» գերնպատակով:
Սուլթանյանը OC Media-ին ասաց, որ զարմացած է, որ Ազգային անվտանգության ծառայությունը լրջորեն դիտարկել է Մալյանի բողոքը, քանի որ վերջինս պարբերաբար անհիմն մեղադրանքներ էր ներկայացնում օտարերկրյա ֆինանսավորում ունեցող հկ-ների դեմ և սկսել է բազմաթիվ կեղծ դատավարություններ:
Հունիսի 20-ի ընտրություններից հետո, երբ կառավարող Քաղաքացիական պայմանագիրը (որին ՎԵՏՕ-ն կտրականապես դեմ էր) հաղթեց գերակշիռ մեծամասնությամբ, ՎԵՏՕ-ն և այլ հայտնի հայ աջ ծայրահեղական խմբեր, ինչպիսին է Ադեկվադը, սառեցրին իրենց ակտիվությունը:
ՎԵՏՕ-ի ֆեյսբուքյան էջի վերջին հրապարակումը հունիսի 14-ին է արվել: Այդ հրապարակմամբ ՎԵՏՕ-ն ողջունում է «Պատիվ ունեմ» և «Հայաստան» դաշինքների «անհանդուրժող դիրքորոշումն օտարերկրյա գործակալական ցանցի նկատմամբ»:
Միջազգային դատապարտում
ՄԱԿ-ի մարդու իրավունքների հարցերով փորձագետները, Freedom House-ը և Human Rights Watch-ը կոչ են արել Հայաստանի իշխանություններին դադարեցնել Սուլթանյանի դեմ հետապնդումը:
«Ազգային փոքրամասնությունների իրավունքների առնչությամբ մտահոգությունների բարձրաձայնումը թշնամանքի հարուցում կամ բռնության հրահրում չէ», գրել են ՄԱԿ-ի երեք հատուկ զեկուցողները՝ ՄԱԿ մարդու իրավունքների գերագույն հանձնակատարի գրասենյակի կողմից հրապարակված հայտարարության մեջ, և ավելացրել, «Ազգային փոքրամասնությունները, ինչպիսիք են եզդիները, սպառնալիք չեն ազգային անվտանգության համար»:
Ըստ նրանց՝ «մեղադրանքները նախագծված են պարզապես ահաբեկելու պարոն Սուլթանյանին և մյուսներին, ովքեր պաշտպանում են փոքրամասնությունների իրավունքները»:
Human Rights Watch-ի Եվրոպայի և Կենտրոնական Ասիայի բաժնի տնօրեն Հյու Ուիլյամսոնը դիմել է Հայաստանի Գլխավոր դատախազ Արթուր Դավթյանին՝ կոչ անելով հրաժարվել Սուլթանյանին առաջադրված մեղադրանքներից:
«Ազգային և էթնիկ թշնամանքի դեմ պայքարը ցանկացած կառավարության գլխավոր առաջնահերթությունն է, սակայն չի կարելի դրան հասնել քրեականացնելով կամ այլապես խախտելով այն մարդկանց իրավունքները, ովքեր բարձրաձայնում են զգայուն հարցեր», ասվում է Դավթյանին հասցեագրված նամակում և շարունակում, «Թեև արդար է չհամաձայնել հարցազրույցի ընթացքում Սուլթանյանի կողմից արված պնդումներին կամ վիճարկել դրանց ճշգրտությունը, այնուամենայնիվ դրանք քրեական քննության ենթարկելը խախտում է Հայաստանի՝ խոսքի ազատության իրավունքը հարգելու և պաշտպանելու պարտավորությունները»:
Գլխավոր Դատախազության գրասենյակը պատասխան նամակով հերքեց մեղադրանքները և հայտնեց, որ հետապնդումը «հարուցվել է ներպետական և միջազգային իրավական նորմերին համապատասխան»:
«Սաշիկ Սուլթանյանի նկատմամբ քրեական հետապնդում հարցուցելու հանգամանքը չի կարող մեկնաբանվել որպես խոսքի ազատության բռնաճնշում կամ իրավապաշտպան գործունեությանը միջամտություն», ասվում է նամակում:
Human Rights Watch-ի Եվրոպայի և Կենտրոնական Ասիայի ասոցացված տնօրեն Գեորգի Գոգիան ասաց OC Media-ին, որ միջազգային չափանիշները և HRW-ի կողմից հարցազրույցի վերլուծությունը ցույց են տալիս, որ «հարցազրույցի ընթացքում Սուլթանյանի արտահայտած կարծիքները լիովին տեղավորվում են միջազգային իրավունքով պաշտպանվող իրավաչափ խոսքի սահմաններում»:
Ըստ Գոգիայի՝ եթե Հայաստանի արդարադատության համակարգը Սուլթանյանին մեղավոր ճանաչի, հարկ կլինի դիտարկել Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարան դիմելու տարբերակը:
«Թեև այժմ սա եզակի գործ է, հավանական է, որ այն ունենա շատ ավելի ընդարձակ ազդեցություն, և ես տեսնում եմ, թե ինչպես սա կարող է անհանգստացնել Հայաստանի քաղհասարակությանը», ասաց Գոգիան և ավելացրեց, «Հայաստանի իշխանություններն ունեն միջազգային պարտավորություններ պաշտպանելու ազգային փոքրամասնությունների իրավունքները և ապահովելու խոսքի և միավորումների ազատությունը երկրում»:
[:en]
Yazidi rights activist Sashik Sultanyan’s interview with an Iraqi news outlet was misinterpreted and used by a far-right provocateur to accuse him of an ‘anti-state’ conspiracy. A year later, Sultanyan faces three to six years in prison for ‘inciting ethnic hatred’ and will soon go on trial.
‘The charge I am facing [inciting ethnic hatred] is usually used to protect vulnerable groups — ethnic minorities, not another way around’, Sashik Sultanyan, the chair of Yezidi Center of Human Rights NGO, told OC Media.
In early autumn last year, far-right activist Narek Malian submitted a complaint to Armenia’s National Security Service (NSS) over Sultanyan’s alleged ‘incitement of ethnic hatred’. The incident in question was an interview Sultanyan gave to the Iraqi-based Yazidi media outlet Yezidinews․com. In the interview, Sultanyan spoke about the problems he believes the Yazidi minority faces in Armenia.
The problems he mentioned range from a lack of language specialists in Yazidi community schools, to Yazidi villages where lands were illegally seized by oligarchs, to a lack of political representation, to the generalised poverty of the mostly rural Yazidi population.
‘It was supposed to be a personal conversation, and I was talking in simple language, which was maybe a bit emotional. But the thoughts I expressed were not made up and were far from inciting hatred’, Sultanyan said.
He added that when he was called by the journalist, he did not realise that it was an interview that would be recorded and published, he said that he thought he was just sharing his private opinions.
Sultanyan says that after the publication of the interview, he contacted the journalist, who later deleted it. Copies of the video, however, still remain online.
Lawyers from The Helsinki Citizens’ Assembly-Vanadzor, which is providing legal aid for the activist, called the translation ‘inaccurate’ and said that the ‘logic of the conversation was distorted and presented in a negative context’.
The interview was translated ‘by a prejudiced person who is not even a certified translator’, a statement from The Helsinki Citizens’ Assembly-Vanadzor reads.
In October 2020, the National Security Service initiated an official investigation, with Sultanyan charged in May 2021. After he was charged, Sultanyan’s home and the office of the Yezidi Center of Human Rights were searched by NSS agents who confiscated three computers, one of which belonged to a family member, as well as two mobile phones, and several USB sticks.
Armenia’s Prosecutor General, in a ‘clarification’ statement released on 5 August, justified the charges of ‘inciting ethnic hatred’ as Sultanyan supposedly said that Yazidis ‘experience discrimination in Armenia and cannot study their language or develop their culture’. The Prosecutor General also referenced supposed statements by Sultanyan that ‘Armenians had seized Yazidi property’ and ‘that Yazidis do not have the opportunity to advance in the state system’.
The statement appears to mirror both in tone and wording the translation made by Narek Malian — where, for example, ‘oligarchs’ seizing land is reinterpreted as ‘Armenians’ seizing land.
A ‘far-right lawsuit’
Narek Malian, is a prominent far-right activist and the founder of VETO, a far-right group that describes itself as focused on ‘revealing the network of foreign agents in Armenia’.
When VETO shared the video of Sultanyan’s interview Yazidinews․com on Facebook, it did not provide a direct word-by-word translation — instead only a summary written by Malian alongside a conspiracy theory that connected Sultanyan to Hungarian-American financier and philanthropist George Soros and a plot to overthrow Armenian statehood.
Since Sultanyan received a grant from the Soros-funded Open Society Foundation, Malian argued, ‘to sow ethnic conflict in Armenia’ with the ultimate aim of ‘overthrowing independent Armenian statehood’.
Sultanyan told OC Media that he was surprised that the National Security Service had seriously considered Malian’s complaint, as Malian regularly made unsubstantiated accusations against NGOs that received foreign funding and had started several spurious lawsuits.
After the June 20 elections, in which the ruling Civil Contract party — which VETO vociferously opposed — won in a landslide VETO, along with other prominent Armenian far-right groups such as Adekvad appears to have become inactive.
The last post on VETOs Facebook page was on 14 June, it praised the opposition Armenia Alliance and I Have Honour blocs for their ‘intolerant position’ towards ‘foreign agents’.
International condemnation
The United Nations Human Rights experts, the Freedom House and the Human Rights Watch, had called Armenia’s authorities to halt the prosecution against Sultanyan.
‘It is not incitement to hatred or violence to raise human rights concerns about the treatment of minorities,’ the three UN Special Rapporteurs wrote in an announcement published by the UN Office of the High Commissioner for Human Rights. ‘Nor are minorities such as the Yazidis a threat to national security’.
According to them, the charges, ‘appear designed simply to intimidate Mr Sultanyan and others who stand up for minority rights’.
Hugh Williamson, Europe and Central Asia Director of Human Rights Watch, appealed to Armenia’s Prosecutor General Artur Davtyan, calling on him to drop the charges against Sultanyan.
‘Fighting national and ethnic hatred is the key priority for any government, but it is not achieved through criminalising or otherwise violating the rights of those who speak out on matters of sensitivity’, the letter addressed to Davtyan reads. ‘Although it is fair to disagree with the statements Sultanyan made in his interview, or to challenge their accuracy, subjecting them to criminal investigation violates Armenia’s obligations to respect and protect the right to freedom of expression’.
The response sent by the Prosecutor General’s Office rebuffed the accusations, and stated that the prosecution was ‘initiated according to national and international norms’.
‘The circumstance of initiating criminal prosecution against Sashik Sultanyan can’t be interpreted as repression of freedom of speech or interference in his human rights defender’s activity’, the letter reads.
Giorgi Gogia, associate Europe and Central Asia director at Human Rights Watch told OC Media that according to international standards and analysis of the interview carried out by HRW ‘the opinions expressed by Sultanyan in his interview fall squarely within a legitimate and protected speech’.
If Sultanyan is found guilty by the Armenian justice system, Gogia said, there should be a consideration to apply to the European Court of Human Rights.
‘Although it’s a single case for now, it is likely to have an impact far beyond, and I see how this can make Armenian civil society worried’, Gogia said. ‘Armenian authorities have international human rights obligations to protect the rights of national minorities and to ensure freedoms of expression and association in the country’.
[:]
