ՀՀ Կառավարությունը 2014 թվականի ապրիլի 17-ին ընդունեց հոգեկան առողջության բնագավառում Հայաստանի Հանրապետության կարևոր որոշումներից մեկը՝ հաստատելով Հայաստանի Հանրապետությունում հոգեկան առողջության պահպանման և բարելավման 2014-2019 թթ. ռազմավարությունը և ռազմավարության կատարումն ապահովող միջոցառումների ցանկը։
Այդ փաստաթուղթը հոգեկան առողջության խնդիրներ ունեցող անձանց իրավունքների ապահովմանն ուղղված առաջին համապարփակ փաստաթուղթն էր, որը ներառում էր միջոցառումներ՝ ուղղված օրենսդրական բարեփոխումներին, մարդկային ներուժի ապահովվածությանը, մասնագետների կրթությանը, հոգեկան առողջության ծառայությունների ապահովմանը, հանրության իրազեկության բարձրացմանը։
Այս զեկույցում ՀՔԱՎ-ը ներկայացնում է Հայաստանի Հանրապետությունում հոգեկան առողջության պահպանման և բարելավման 2014-2019 թթ. ռազմավարության իրականացման մշտադիտարկման արդյունքները։ Ռազմավարության կատարումն ապահովող միջոցառումների իրականացման մշտադիտարկման միջանկյալ արդյունքները հրապարակվել են 2 տեղեկանքում՝ 2014-2015 թթ. և 2014-2016 թթ․ ամփոփող տեղեկանքներում։
Զեկույցն ամբողջությամբ՝ ԱՅՍՏԵՂ
Ողջունելով տարբեր շահագրգիռ կողմերի ներգրավմամբ հոգեկան առողջության պահպանման և բարելավման ռազմավարության մշակումը և հաստատումը՝ Ռազմավարության իրականացման արդյունքների հիման վրա արձանագրում ենք, որ այն սահմանված ժամկետներում, արդյունավետ և ամբողջությամբ չի իրականացվել։
Ըստ գնահատման արդյունքների՝ արդյունավետ չիրականացման պատճառ են հանդիսացել Ռազմավարության և Միջոցառումների ցանկի կառուցվածքային բացթողումները և հաշվետվողականության, մշտադիտարկման ու գնահատման, վերահսկողական մեխանիզմների բացակայությունը, ինչպես նաև միջոցառումների կատարող մարմինների պատասխանատվության և նրանց միջև համագործակցության ոչ բավարար մակարդակը։ Թեև Ռազմավարության իրականացման համար մեծ նշանակություն ունի ֆինանսական ռեսուրսների պատշաճ նախատեսումն ու տրամադրումը, փաստացի չեն իրականացվել ոչ միայն ֆինանսական ռեսուրսներ պահանջող, այլ նաև չպահանջող միջոցառումները։
Համաձայն մշտադիտարկման արդյունքների՝ միջոցառումների իրականացման ուղղությամբ ձեռնարկված գործողություններն այդպես էլ չեն հանգեցրել սահմանված նպատակների ապահովմանը։ Այսպես, օրենսդրական դաշտը չի համապատասխանեցվել ՀՀ ստանձնած պարտավորություններին, մասնավորապես՝ ոլորտը կարգավորող օրենսդրությունը շարունակում է պարունակել միջազգային չափանիշներին հակասող դրույթներ։ Այդպես էլ չի մշակվել հոգեկան առողջության պահպանման համապարփակ օրենք։
Չեն ապահովվել նաև հոգեկան առողջության որակյալ, հասանելի և մատչելի ծառայություններ, կարիքին համապատասխան համայնքահենք ծառայություններ։ Հոգեբուժական ծառայությունների՝ առողջապահական ընդհանուր համակարգ ներդրման ուղղությամբ աշխատանքներն արդյունավետ չեն եղել։ Փաստացի բազմապրոֆիլ հիվանդանոցներից միայն մեկում է ստեղծվել հոգեբուժական բաժանմունք, իսկ առողջության պահպանման առաջնային օղակը չի համապատասխանացվել հոգեկան առողջության խնդիրների վաղ հայտնաբերման, բուժման կամ ուղղորդման անհրաժեշտությանը։ Երեխաների, դեռահասների և տարեց անձանց համար անհրաժեշտ տարբերակված ծառայություններ չեն ստեղծվել, այդ թվում՝ Ռազմավարության իրականացման ընթացքում չեղարկման արդյունքում։
Չեն ներդրվել նաև նախատեսված համայնքահենք ծառայություններ, չի գնահատվել տրամադրվող ծառայությունների արդյունավետությունը և չեն մշակվել հետագա ուղղությունները։
Հոգեկան առողջության ծառայությունների պատշաճ ապահովման երաշխիքներից մասնագետների ներգրավման և կարողությունների զարգացման աշխատանքները ևս արդյունավետ և թիրախային չէին։ Նույնը կարող ենք փաստել նաև իրազեկման աշխատանքների մասին։ Դրանք չեն բխել ժամանակակից մոտեցումներից, չեն ներառել շահագրգիռ բոլոր կողմերին։ Իրականացված գործողությունները հիմնականում նույնաբովանդակ էին, ավանդաբար շարունակվող։
Այսպիսով՝ հոգեկան առողջության խնդիրներ ունեցող անձանց անկախ կյանքի և համայնքում ներառման իրավունքի ապահովման համատեքստում առաջընթացը Ռազմավարության իրականացման շրջանակներում չնչին է, նրանց նկատմամբ խարանի և կարծրատիպերի առկայությամբ վերաբերմունքը՝ գրեթե անփոփոխ։
Զեկույցում արձանագրված խնդիրների ուղղությամբ ներկայացվել են նաև առաջարկություններ։
On 17 April 2014, the RA Government made one of the important decisions of the Republic of Armenia in the sphere of mental health by approving the 2014-2019 Strategy of Maintenance and Improvement of Mental Health in the Republic of Armenia and the List of Actions ensuring the implementation of the Strategy.
That was the first comprehensive document aimed at securing the rights of persons with mental health problems. It included measures aimed at legislative reforms, securing the human potential, education of specialists, provision of mental health services, raising awareness of the public.
In this report, HCA Vanadzor presents the results of the monitoring of the implementation of 2014- 2019 Strategy of Maintenance and Improvement of Mental Health in the Republic of Armenia. The interim results of the monitoring of the actions ensuring the implementation of the strategy were published in 2 reports, namely, the report summing up 2014-2015 and the report summing up 2014-2016.
The full report is available HERE
Welcoming the development and approval of the strategy of mental health maintenance and improvement with the involvement of different interested parties, based on the results of the implementation of the Strategy, we record that it was not implemented in a timely, effective and complete manner.
According to the results of the assessment, the following were the reasons why the Strategy was not implemented effectively: structural gaps of the Strategy and the List of Actions, the lack of accountability, monitoring and assessment, as well as oversight mechanisms, and also the insufficient level of responsibility of the bodies implementing the actions and the cooperation between them. Though the proper envisagement and allocation of financial resources has a great role for the implementation of the Strategy, factually, not only actions requiring financial resources, but also actions not requiring financial resources were not implemented.
According to the monitoring results, the actions taken in order to implement the list of the actions for the implementation of the Strategy did not lead to the achievement of the established aims. Thus, for example, the legislative field was not made compliant with the obligations undertaken by the Republic of Armenia. In particular, the legislation regulating the field continues to be comprised of provisions contradicting the international standards. Besides, a comprehensive law on the maintenance of mental health was not developed.
Accessible, affordable and quality mental health services and community-based services in accordance with the needs were not provided, either. The work aimed at introducing psychiatric services into the general healthcare system was not effective. Factually, a psychiatric department was established in only one of the multiprofile hospitals, while the primary healthcare circle was not made in line with the need of early discovery and treatment of diseases or relevant referral. Necessary differentiated services were not established for children, teenagers and the elderly, including as a result of the cancellation during the implementation of the Strategy.
The envisaged community-based services were not introduced, either. The effectiveness of the provided services was not assessed and further directions were not developed.
In terms of the guarantees of proper provision of mental health services, the work undertaken for the involvement of specialists, as well as capacity building work was not effective and targeted, either. The same is true for the work aimed at awareness- raising, as it did not stem from modern approaches and did not involve all the interested parties. The implemented actions were mainly of the same content and traditionally continuing.
Thus, in the frame of the implementation of the Strategy, there has been trivial progress in the context of securing the right of persons with disabilities to live an independent life and be involved in the community. Besides, the stigma and stereotypical attitude towards persons with disabilities is almost unchanged.
Also, recommendations were presented in regard to the issues recorded in the report.
[:]
