ՀՔԱՎ-ը ՀՀ կողմից Հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների մասին ՄԱԿ-ի կոնվենցիայի իրականացման վերաբերյալ այլընտրանքային զեկույց է ներկայացրել Հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների հարցերով ՄԱԿ-ի կոմիտե։
ՀՔԱՎ-ը 2014 թ. Միավորված ազգերի կազմակերպության հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների հարցերով կոմիտեին ներկայացրել էր այլընտրանքային զեկույց՝ Հայաստանի Հանրապետությունում հոգեսոցիալական և մտավոր հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների վիճակի վերաբերյալ, այնուհետև նաև առաջարկ ՀՀ առաջին զեկույցի առնչությամբ հիմնախնդիրների ցանկի վերաբերյալ։
Հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների հարցերով կոմիտեին Հայաստանի Հանրապետության կառավարության զեկույցի ներկայացումից և կոմիտեի Եզրափակիչ դիտարկումների հրապարակումից հետո հոգեսոցիալական և մտավոր հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների ապահովման ուղղությամբ հաջողված բարեփոխումներից են՝
-
ՀՀ առողջապահության և ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարների հրամաններով ձևավորվել են հոգեբուժական հաստատություններում և հոգեկան առողջության խնդիրներ ունեցող անձանց խնամքի պետական հաստատություններում մշտադիտարկում իրականացնող հասարակական դիտորդական խմբեր,
-
2020 թ․ հունվարի 30-ին ՀՀ Սահմանադրական դատարանն ընդունել է որոշում՝ անչափահասների և անգործունակ ճանաչված անձանց պատշաճ մասնակցությունն իրենց նկատմամբ իրականացվող բժշկական միջամտությունների վերաբերյալ և նրանց իրազեկված համաձայնություն ստանալը չերաշխավորող ՀՀ մի շարք օրենքների դրույթները հակասահմանադրական ճանաչելու վերաբերյալ,
-
2021 թ․ ընդունվել է «Հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների մասին» ՀՀ օրենքը։
Սրանք, այնուամենայնիվ, օրենսդրական մակարդակում եզակի հաջողություններ են, իսկ հիմնական բարեփոխումները հապաղում են։
Այդ թվում՝
-
իրավունքահենք ծառայություններ գրեթե չեն ներդրվել,
-
երեխաների և դեռահասների համար համայնքահենք, կարիքին համապատասխան ծառայություններ չեն ներդրվել,
-
խիստ է հոգեկան առողջության ոլորտի մասնագետների կարիքը հատկապես ՀՀ մարզերում,
-
հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների մասին կոնվենցիայի կամընտիր արձանագրությունը չի վավերացվել
-
շարունակվում է ՀՀ օրենսդրությամբ անձին անգործունակ ճանաչելու և ոչ հոժարակամ հոսպիտալացման ու բուժման պրակտիկան
-
«Իրավահավասարության ապահովման մասին» ՀՀ օրենք չի ընդունվել
-
2019 թ․-ից բացակայում է հոգեկան առողջության ոլորտի միասնական ռազմավարությունը և այդ ուղղությամբ գործողություններ չեն ձեռնարկվում:
Հարկ է նշել, որ հոգեկան առողջության պահպանման ոլորտում պետության կողմից միջոցառումների ոչ բավարար ու ոչ պատշաճ լինելը դրսևորվեց հատկապես 2020 թ․ Արցախի Հանրապետության դեմ Ադրբեջանի կողմից սանձազերծված պատերազմից հետո։ Հազարավոր զինծառայողներ ունեն հոգեբանական աջակցության կարիք, սակայն պետության կողմից անցած տարիների ընթացքում չեն ստեղծվել անհրաժեշտ ծառայություններ, չի համալրվել մասնագետների բացը, չեն ապահովվել բուժման արժանապատիվ պայմաններ՝ երաշխավորելու համար հոգեբանական աջակցությունն ու սպասարկումը։ Համաձայն ՀՀ դատախազության՝ արձանագրված մի շարք ինքնասպանության և ինքնասպանության փորձ կատարելու դեպքեր ուղղակի առնչություն ունեն Արցախի Հանրապետության դեմ 2020 թ. սանձազերծված պատերազմի արդյունքում անձանց մոտ առաջացած հոգեբանական խնդիրների հետ:
Այսինքն՝ պետությունը, ունենալով հոգեկան առողջության ոլորտի բարեփոխման հնգամյա ռազմավարական ծրագիր, գրեթե չի կատարել ռազմավարությամբ նախատեսված միջոցառումները և քաղաքացիների հոգեկան առողջության պահպանման իր պարտականությունը։
Զեկույցն ամբողջությամբ, ըստ Կոնվենցիայի առանձին հոդվածների, հասանելի է ԱՅՍՏԵՂ
Report is compiled by Helsinki Citizens’ Assembly-Vanadzor non-governmental organization. In 2014, the Organization presented the UN Committee on the Rights of Persons with Disabilities with an alternative report on the state of rights of persons with psychosocial and intellectual disabilities in the Republic of Armenia and then also recommendations regarding the list of problems specified in the first report of the Republic of Armenia.
Below are some successful reforms – aimed at ensuring rights of persons with psychosocial and intellectual disabilities – made after presentation of the report of the Republic of Armenia Government to the Committee on the Rights of Persons with Disabilities and publication of the Committee’s concluding observations:
-
As ordered by the RA Minister of Health and Minister of Labor and Social Affairs, public monitoring groups were established to conduct monitoring in psychiatric institutions and state institutions of care for persons with mental health problems,
-
On 30 January 2020, the RA Constitutional Court made a decision to recognize anti-constitutional provisions of a number of the Republic of Armenia laws not guaranteeing informed consent of minors and persons recognized incapacitated regarding their medical interventions,
-
In 2021, the RA Law “On rights of persons with disabilities” was adopted.
Nonetheless, those are rare cases of success at legislative level, but the main reforms are delayed:
-
very few rights-based services have been introduced,
-
community-based services in line with needs of children and minors have not been introduced,
-
there is a great need for mental health specialists, especially in the RA provinces,
-
Optional Protocol to the Convention on the Rights of Persons with Disabilities has not been ratified,
-
the practice of recognizing persons incapacitated, as well as involuntary hospitalization and treatment in line with the RA legislation continues,
-
the RA Law “On ensuring legal equality” has not been adopted,
-
since 2019, there has been no unified strategy in the mental health sphere and no action is taken to that end.
It should be mentioned that the fact that the state’s measures taken in the sphere of mental health preservation are not enough and proper was particularly manifested after the war unleashed by Azerbaijan against the Republic of Artsakh in 2020. Thousands of servicemen need psychological support, yet over the past years, the state has not established necessary services, the shortage of specialists has not been solved and dignified treatment conditions have not been provided to guarantee psychological support and service. According to the RA Prosecutor’s Office, a number of suicide cases and suicide attempts are directly related to psychological problems developed as a result of the war unleashed by Azerbaijan against the Republic of Artsakh in 2020. This means that the state, having a five-year strategic program of reforming the mental health sphere, hardly implemented measures established by the strategy and its obligation to maintain citizens’ mental health.
[:]
