Helsinki Citizens’ Assembly-Vanadzor

Sorry, this entry is only available in Armenian. For the sake of viewer convenience, the content is shown below in the alternative language. You may click the link to switch the active language.

Իրավիճակի սրացումը հայ-ադրբեջանական սահմանին, ռազմական գործողությունները, կրակոցները Տավուշում միանգամից դարձան տարբեր մեդիա ակտիվության առիթ: Այդ թվում նաև՝ սեփական շահերն ունեցող անհատների, խմբերի, կուսակցությունների համար:

Վարդինե Գրիգորյանն այս երկու օրերի գերլարված ու էմոցիոնալ մեդիա տարածքի վայրիվերումներն ու մանիպուլյացիաները կապում է նաև պետության հանդեպ վստահության հետ:  

Ըստ նրա՝ մանր ու միջին շահեր ունեցող մարդիկ, ենթագիտակցորեն հասկանալով, որ բանակը հիմա ավելի մարտունակ է ու ավելի լավ են պաշտպանված սահմանները, իրենց թույլ են տալիս լինել անպատասխանատու:

Կարծես մոբիլիզացիան հիմա անհրաժեշտ չէ:

Վարդինեն, որը Հելսինկյան քաղաքացիական ասամբլեայի Վանաձորի գրասենյակի ժողովրդավարական ինստիտուտների մոնիտորինգի և զեկուցման համակարգող է, նաև այդպես է փորձում ուշադրություն հրավիրել լրատվական կաթսայի անազնիվ պարունակության վրա, որը կարիք ունի առնվազն վերլուծության ու բաղադրիչների տարանջատման:

Ինչ մեկնաբանություն ասես թափվում է պատերազմական գործողությունները ներկայացնելիս: Ի՞նչ է խանգարում լինել զուսպ՝ մեջբերելիս հատկապես տասներորդական ու մանիպուլյատիվ կարծիքներ:

Կարծում եմ՝ խանգարում է մեծ չափաբաժնով հուզականությունը: Մենք միշտ հակված ենք ավելորդ հուզականությամբ դիտարկել իրավիճակը, ինչը օգտակար հատկություն չէ: 

Խանգարում է նաև նախկինից եկած փորձը, երբ չէինք վստահում պաշտոնական լրահոսին ու անընդհատ սպասում, որ տեղում եղած մարդիկ մեզ պատմեն, թե ինչ է իրականում կատարվում:

Մինչդեռ մարդը, որը հիմա սահմանին է կամ իրադարձությունների կիզակետում, մեծ իմաստով չի պատկերացնում, թե իր շուրջը ինչ է կատարվում: Հնարավոր է չիմանա նաև, թե ինչ է կատարվում իր կողքի դիրքում, քանի որ լայն պատկերը չի տեսնում: Եվ այս դեպքում՝ տեղից ստացված ինֆորմացիան նույնպես կարող է լինել հատվածային:

Բայց եթե վստահում ենք պաշտոնական լրահոսին, ուրեմն գիտենք, որ ստանում ենք տարբեր տեղերից եկած ու համադրված ինֆորմացիա, որն ամբողջական է:

 

Խնդիրն այն է, որ որոշ մարդիկ դա են դնում կասկածի տակ:

Քանի որ չենք վստահում ադրբեջանական պաշտոնական ինֆորմացիային, սկսում ենք հիմնվել անհատական աղբյուրներից ստացվող ինֆորմացիայի վրա, ինչը նույնպես կարող է լինել ծուղակ: Օրինակ, ներքին խուճապ սրելու նպատակով ինֆորմացիոն դաշտ նետվեն հայկական ազգանուններով օգտատերեր:

Մերոնք էլ տարածեն նրանց կարծիքը՝ ասելով, որ հավաստի տվյալներ են, որ մենք հակառակորդին ջախջախել ենք: Նման լուրերը կարող են տվյալ պահին ինքնավստահություն կամ հպարտություն առաջացնել, բայց երկարաժամկետ առումով՝ դրական ազդեցություն չեն ունենա: Դա ուղղակի ստեղծում է կեղծ ակնկալիքներ ու կեղծ հույսեր՝ իրականության հետ առանձնապես չառնչվող:

Հույզերն են շատ՝ թե՛ վախը, թե՛ ոգևորությունը: 

Եվ փաստացի ստացվում է, որ մարդը, որը պատրաստ է վախենալ, սկսում է գտնել վախենալի լուրեր, իսկ նա, ով պատրաստ է հաղթանակի, սկսում է տեսնել հատկապես այն նորությունները, որոնք հաստատում են իր ոգևորությունը:

Ցանկությունը հաղթող դուրս գալու ոչ միայն պատերազմում, այլև ցանկացած բանավեճում, միշտ հաճելի է: Հեշտ է հավատալ, որ հաղթող ես, երբ կարդում ես միայն «լավ» լուրեր:

Հաղթելու հաճույքը բավականին էժան մի բան է, ստիպում է հաղթանակ տեսնել ամեն ինչի մեջ: Մենք նախկինում շատ էինք սիրում բարոյական հաղթանակները: Այսինքն, երբ շեշտը դնում ես հաղթելու, այլ ոչ թե ճիշտը տեսնելու վրա, ընդամենը ավելացնում ես նման «լավ», հաղթանակած լուրերի չափաբաժինը:

Իրականում, չես կարող ասել, թե որն է լավը: Միգուցե հակասական բան ասեմ, բայց մենք հիմա խոսում ենք ոչ թե Ալիևի դեմ պայքարի, այլ ժողովրդի մասին, որի մի հատվածը չի կարողացել իր ծառայությունը ապահով անցկացնել և հայտնվել է մի տեղում, որտեղ իրեն ստիպում են մահանալ:

Պատերազմական շրջանում հայտնվում են շատ հետաքրքիր դիտարկումներ:

Երբ կարդաս լուրերն ու մեջից հանես երկրի անվանումը, շատ դեպքերում կտեսնես նույն բառապաշարն ու նույն կառուցվածքը:

 

Երկու կողմից էլ իրավիճակը այնքան նույնական է ներկայացվում, որ գրեթե չես տարբերի, հատկապես երբ խոսքը ցավի մասին է:

Եղե՞լ են տեքստերի վերլուծության նման փորձեր:

Հիշում եմ, որ ապրիլյան պատերազմի օրերին մի տեքստ էր տարածվում, որտեղ երկիրը նշված չէր: Լուրն այն մասին էր, թե զոհված զինվոր-հերոսի շիրմաքարի գումարը գյուղապետը յուրացրել է: 

Նման բողոքներ կային նաև մեզ մոտ (չգիտեմ, թե որքանով էին համապատասխանում իրականությանը), բայց կար զգացողություն, որ կոռումպացված համակարգում նման բան հնարավոր է և երկու ժողովուրդներն էլ օգտագործվում են: Այսինքն, իշխանությունները օգտագործում են մարդկային ցավը, կորուստը սեփական նեղ նպատակներով:

Ադրբեջանում հիմա մեծ ճգնաժամ է, ճնշում են ոչ միայն քաղաքական և քաղաքացիական ակտիվիստներին, այլև կիրառում են կարանտինային տարբեր սահմանափակումները հատկապես ընդդիմությանը ճնշելու համար: 

Այդ ֆոնին, իհարկե, նրանք կարիք ունեին նման էմոցիանալ խթանի, որ բարձրացնեին մարտական ոգին՝ ցույց տալով, որ թշնամին դրսում է, ոչ թե ներսում:

 

Երբ Ալիևը թշնամանում է իր ժողովրդի դեմ, միանգամից հիշեցնում է, որ գոյություն ունի Հայաստան:

Կարծում եմ՝ պետությունն ու ղեկավարին նույնացնելը դասական ավտորիտար հնարք է: Եվ Հայաստանում մեդիան պիտի իրոք ավելի զուսպ ու խելացի աշխատի, քան նույն Ադրբեջանում կամ Ռուսաստանում:

Օրինակ, շատ խնդրահարույց էր, որ հենց այն պահին, երբ սահմանին կրակոցներ էին, «Առավոտը» տարածեց նյութ այն մասին, թե ազգային անվտանգությանը սպառնում է աղանդավորությունը: 

Այդպիսի նառատիվները բաժանում են հասարակությունը: 

Մեր եկեղեցին հաճախ է օգտագործում իր մենաշնորհը՝ ցույց տալու համար, որ կա կրոնական միասնություն, ինչն իրականում այդպես չէ: Հայաստանի բանակում ծառայում են երիտասարդներ, որոնք տարբեր կրոնական դավանանքների հետևորդներ են, կամ աթեիստ են, կամ էլ ունեն այլ ազգային պատկանելիություն, հետևաբար նաև՝ կրոնական առանձնահատկություններ:

Պետք է խոսենք շատ բազմազան բանակի մասին, որը չի ստացվի առանձնացնել մեկ հատկանիշով:

 

Եվ այս վերնագրով նյութը հենց պատերազմական իրավիճակում հրապարակելով՝ լրատվամիջոցը տալիս է ուղերձ՝ տեսեք, մենք ունենք թշնամիներ դրսում, բայց նաև ունենք ներսում:

Կարծում եմ՝ տհաճ և անազնիվ է այս պահին օգտագործել նման լրատվական զենքերը, քանի որ դրանցից առաջին հերթին տուժում են զինծառայողները: Եվ պետք չէ լարել նրանց միջև հարաբերությունները:

Ի վերջո, մարտունակությունը պայմանավորված է զինծառայողների արժանապատվությամբ: Մարտունակ բանակում զինվորները չպիտի լինեն ճնշված կամ խախտվեն նրանց իրավունքները:

Իսկ դա լրատվամիջոցն անու՞մ է միտումնավոր, թե՞ անգիտակցաբար:

Ինձ թվում է դրանք ինքնապաշտպանական քայլեր են: Երբ տեսնում են տարածքի նեղացման փորձեր, բնականաբար, անցնում են հարձակման: Չգիտեմ, թե որքանով են դրա մաս կազմում լրատվամիջոցները:

Կարծում եմ, որ այդ պահին կայքում լուր տեղադրողները (չեմ ուզում ասել, ամբողջական լրատվամիջոցը) երկար չեն մտածում: Հնարավոր է, որ նրանք չեն գիտակցում հետևանքները՝ մտածելով, թե փոքր, հերթական մի նյութ է:

Իսկ հասարակությունը, որը համադրում է բոլոր լուրերը, շատ լավ տեսնում է, թե ինչ ուղերձներ կան: 

Բոլորս էլ, ինֆորմացիան ստանալով, փորձում ենք այն մշակել՝ բաժանելով խմբերի: Եվ եթե մեր այսօրվա լրահոսի առանցքը անվտանգությունն է, ուրեմն փորձելու ենք հասկանալ, թե որոնք են դրա սպառնալիքները: 

 

Շատ հնարավոր է, որ մեր կարդացած սպառնալիքների մի մասը բոլորովին էլ սպառնալիք չեն, կամ կապ չունեն անվտանգության հետ, բայց բոլոր դեպքերում ստեղծում ենք մտավոր շարքեր: 

Եվ ստացվում է, որ ազգային անվտանգությանը սպառնում են նրանք, ովքեր չեն ուզում, որ դպրոցում ուսուցանվի «Հայ եկեղեցու պատմություն», խոսում են իրավունքներից, ունեն այլ դավանանք և միաժամանակ այլ երկրում են:

Բոլորին դնում են մեկ կաթսայի մեջ ու ասում՝ տեսեք, սրանք մեր սպառնալիքներն են: 

Որոշ դեպքերում, կախված քաղաքական նախասիրություններից (նախկին, ներկա կամ ապագա), ավելանում են նոր սպառնալիքներ: Եվ մարդիկ բնականաբար դրանք ընկալում են, երբեմն նաև չգիտակցելով, թե ինչպես է այդ ինֆորմացիան համադրվում:

Անգամ սոցցանցային մեկնաբանություններում է դա նկատվում: Տեսնում ենք, թե ինչպես է կրակոցների մասին լուրը արագորեն գնում կապվում պարգևավճարների, կորոնավիրուսի դեմ պայքարի, Արսեն Թորոսյանի որոշումների հետ:

Այսինքն, սպառնալիքների շարքը մի գծով են ներբեռնում մարդկանց մեջ:

 

Եվ դա գիտակցելով՝ պետք է տարանջատել ինֆորմացիայի տարրերը: Որ առանց այդ էլ առկա ֆրուստրացիային նոր բան չավելացնես, հատկապես, եթե աղբյուրներն ու բովանդակությունը իրարից տարբեր են:

2016-ի ապրիլին վերաբերմունքը տեղեկատվությանը այլ էր: Բացի պաշտոնական լրատվությունից ոչինչ չէինք տարածում, ոչ մի քննադատություն չկար իշխանությունների հասցեին, թեև առիթները բազմաթիվ էին: Հիմա ուրիշ պատկեր է: Կարծես պատնեշներ չկան (օրինակ, այս դեպքում):

Հիշում եմ, որ ապրիլյան պատերազմի ժամանակ կյանքում առաջին անգամ շնորհակալություն հայտնեցի ՊՆ-ին, որ հրապարակում էր օպերատիվ տեղեկատվություն՝ չնայած ակնհայտորեն սովոր չէր այդ ռեժիմին: 

Ձևավորվել էր մեծ վստահություն պաշտոնական աղբյուրի հանդեպ: Իհարկե, կային խնդիրներ, որոնք հետագայում բացահայտվեցին, բայց հենց պատերազմի ընթացքում ընդհանուր մոբիլիզացիա կար: Իսկ հիմա այլ է: 

Անկեծորեն կարծում եմ, որ հիմա քիչ են այն մարդիկ, որոնք չեն պատկերացնում, թե իրենց ասածը ինչ ազդեցություն է թողնում: Նրանք ուղղակի նստած են սենսացիա ստեղծելու ու հնարավորինս ավելի պրովոկացիոն լինելու ասեղի վրա: Դրանք մարդիկ են, որոնք սուտը ստի հետևից են ասում ու վայելում են: 

Իրոք, երբեմն տպավորություն է, որ նրանք ուղղակի վայելում են հայհոյանքներն ու իրենց ուղղված վերբալ հարձակումները: Եվ դա բացարձակապես անհասկանալի է: 

 

Ենթադրում եմ, որ նրանք ենթագիտակցորեն հասկանում են, որ բանակը հիմա ավելի մարտունակ է ու ավելի լավ են պաշտպանված սահմանային տարածքները, հետևաբար վտանգն այնքան էլ մեծ չէ:

Այսինքն, եթե մտածեին, որ իրական վտանգն ու սպառնալիքը մեծ է, հնարավոր է լինեին ավելի զգույշ: Բայց դա ասում եմ՝ ելնելով իրենց անմեղության կանխավարկածից:

Եթե ապրիլյանի ժամանակ գիտակցում էինք, թե որքան անպաշտպան կարող է լինել սահմանը՝ հաշվի առնելով կոռուպցիայի մեծ ծավալը, ու որքան կարևոր է բոլորիս աջակցությունը, ապա այս վերջին երկու տարվա ընթացքում մենք սովորել ենք հույսը դնել պետության վրա:

Դա թե՛ լավ է, թե՛ վատ: Նշանակում է, որ մենք կենտրոնացրել ենք, լիազորել ենք իշխանություններին մեր անունից հանդես գալու ու խնդիրները լուծելու և հիմա դարձել ենք զուտ պահանջատեր: 

2016-ին չկար այն պետությունը, որին վստահում էինք, հիմա երևի կա, և դա էլ խանգարում է որոշ մարդկանց հասկանալ, թե որքան կարևոր է անձնական պատասխանատվության գիտակցումը:

 

Թեև, իհարկե, կան բացառիկ կերպարներ, որոնց ոչ մի կերպ չի լինի հասկանալ, բայց լավատեսորեն կարծում եմ, որ նրանք բոլոր դեպքերում գիտակցում են, որ հիմա պետությունը շատ ավելի շահեկան վիճակում է ու իրենց արածի մեջ առանձնապես մեծ սպառնալիք չեն տեսնում:

Որքան հասկանում ենք, բզբզալը, ինֆորմացիոն նետումներ անելը, հայհոյելն ու հայհոյանք ստանալը լավ մոնետիզացվում է: Շատերը դրա դիմաց փող են ստանում: 

Իրոք բարդ է հասկանալ այդ մարդկանց մտածելակերպը, անգամ փողի պարագայում: Ինձ թվում է՝ չկա այդքան փող, որը կստիպի մարդուն նվաստացնել սեփական պետությունը:

Եթե խոսեինք Ադրբեջանի կամ Ռուսաստանի նման պետությունների մասին, որտեղ իշխանություններն ու ժողովուրդը կտրուկ տարանջատված են, հեռացված իրարից, միգուցե հնարավոր լինել հասկանալ: Բայց հիմա, երբ չկան այդ հեռավորության օբյեկտիվ հիմքերը, չես կարող խուսափել անձնական պատասխանատվությունից այն պետության համար, որն ինքներս ենք ձևավորել ու փաստացի ստեղծել պայքարով:

media.am