Մենք՝ քաղհասարակության ներքոստորագրյալ կազմակերպություններս, մտահոգված ենք Հայաստանում իրավապաշտպանների դեմ շարունակվող հետապնդումներով: Կոչ ենք անում Հայաստանի իշխանություններին հարգել իրենց միջազգային հանձնառությունը՝ ստեղծելու նպաստավոր միջավայր իրավապաշտպանների համար, պաշտպանելու նրանց իրավաչափ աշխատանքը, դատապարտելու նրանց հանդեպ սպառնալիքներն ու հարձակումները, և դադարեցնել անիրավաչափ միջամտությունը նրանց գործողություններին, այդ թվում՝ անհիմն քրեական հետապնդման և համապատասխան օպերատիվ-հետախուզական միջոցներով:
Վերջին երկու տարիների ընթացքում իրավապաշտպաններն ու իրավապաշտպան կազմակերպությունները Հայաստանում ենթարկվել են էլ ավելի շատ ատելության խոսքի ու ապատեղեկատվության, ինչպես նաև ֆիզիկական հարձակումների և առցանց սպառնալիքների: Իրավիճակն էլ ավելի է վատթարացել 2020 թ. նոյեմբերի 9-ին ղարաբաղյան երկրորդ պատերազմից հետո Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև զինադադարի համաձայնություն ձեռք բերելուց հետո: Հայտարարությունից անմիջապես հետո հարձակումներ եղան Ազատ Եվրոպա/Ազատություն Ռադիոկայանի, Հելսինկյան քաղաքացիական ասամբլեայի Վանաձորի գրասենյակի և Բաց Հասարակություն հիմնադրամներ-Հայաստանի վրա: Թեև քննություն սկսվեց, սակայն մինչ օրս ոչ ոք պատասխանատվության չի ենթարկվել այս հարձակումների համար: Հայաստանի կառավարության՝ իրավապաշտպաններին պաշտպանելու և նրանց աջակցություն հայտնելու անկարողությունը ստեղծել է անպատժելիության մթնոլորտ, որն էլ թույլ է տալիս աջ ազգայնական խմբավորումներին և շարժումներին` դարձնել իրավապաշտպաններին և իրավապաշտպան կամակերպություններին իրենց առաջնային թիրախը: Այս խմբերի անպատժելիությունը բացասական ազդեցություն է ունեցել ընտրարշավի վրա, և ևս մեկ ցուցիչ է, որ դրան պետք է համապատասխան լուծում տրվի:
Հաշվի առնելով Հայաստանում իրավապաշտպանների վատթարացող վիճակը` Մարդու իրավունքների տուն Երևանը Մարդու իրավունքների տուն հիմնադրամի հետ համատեղ նյութեր է ներկայացրել միջազգային և տարածաշրջանային մեխանիզմների շրջանակում: Մասնավորապես` ՄԱԿ-ի Համընդհանուր պարբերական դիտարկման շրջանակում (2020 թ. հունվարի 23-ի նիստ), Հայաստանի կառավարությունը, ի թիվս այլնի, համաձայնել է հետևյալ առաջարկություններին.
-
վերջ դնել իրավապաշտպանների դեմ հարձակումների անպատժելիության մշակույթին՝ ձեռնարկելով նրանց հանդեպ սպառնալիքների և բռնության արագ, անաչառ և արդյունավետ քննություն և հետապնդումներ;
-
աջակցել իրավապաշտպաններին՝ պաշտոնապես դատապարտելով նրանց դեմ հարձակումները, երբ դրանք տեղի են ունենում;
-
ընդունել հատուկ օրենքներ, որոնք կարգելեն ատելության խոսքը, և հստակ քայլեր ձեռնարկել՝ վերջ դնելու իրավապաշտպանների դեմ զրպարտիչ արշավներին և սպառնալիքներին;
-
միջոցներ ձեռնարկել՝ պաշտպանելու իրավապաշտպաններին և քաղհասարակությունը՝ ոտնձգություններից։
Հայաստանի կառավարությունը որևէ շոշափելի քայլ չի ձեռնարկել՝ բարելավելու Հայաստանում իրավապաշտպանների վիճակը, ովքեր գնալով ավելի ու ավելի վտանգավոր պայմաններում են հայտնվում։
Աջական արշավներով իրավապաշտպաններին թիրախավորելու համեմատաբար նոր միտումը հատկապես մտահոգիչ է․ տարբեր իրավապահ մարմինների կեղծ հայտարարություններ են արվում ենթադրաբար իրավապաշտպանների կողմից կատարված «հանցագործությունների» վերաբերյալ, որպեսզի իրավապաշտպանների դեմ տարբեր մեղադրանքներով քրեական գործեր հարուցվեն։ Նման կեղծ հայտարարություններն իրավապաշտպանների և նրանց իրավաչափ աշխատանքի վրա ունենում են էապես «սառեցնող ազդեցություն»։ Անցած տարի Եվրոպայի խորհրդի մարդու իրավունքների հանձնակատարը մտահոգություն հայտնեց իրավապաշտպանների դեմ հարուցված SLAPP-երի (ռազմավարական հայցադիմումներ՝ ընդդեմ հանրային մասնակցության) վերաբերյալ։ Սրանք իրավապաշտպանների դեմ անհեթեթ քրեական կամ քաղաքացիական հայցեր են, որոնք նպատակ ունեն շեղել նրանց էներգիան և ուշադրությունը իրենց իրավաչափ աշխատանքից՝ պայքարելու կեղծ պնդումների դեմ։ Հայաստանում կեղծ մեղադրանքների վերջին միտումը կարող է նմանատիպ ազդեցություն ունենալ իրավապաշտպանների վրա։
Օրինակ՝ նման մի բողոք է ներկայացվել Հայաստանի Կանանց ռեսուրսային կենտրոնի համահիմնադիր և Մարդու իրավունքների տուն Երևանի խորհրդի անդամ իրավապաշտպան Լարա Ահարոնյանի դեմ՝ Հայաստանում տրանսգենդեր անձանց մարմնավաճառության մեջ ներգրավելու, իսկ մեկ այլ դեպքում՝ պոռնոգրաֆիկ նյութեր տարածելու կեղծ մեղադրանքով։
Վերջերս տխրահռչակ աջական «Վետօ» խմբի առաջնորդի կողմից մտացածին պնդման հիմքով քրեական գործ է հարուցվել ազգությամբ եզդի իրավապաշտպան Սաշիկ Սուլթանյանի դեմ։ 2021 թ․ մայիսի 20-ին Սաշիկ Սուլթանյանի բնակարանը խուզարկվել է Հայաստանի Հանրապետության ազգային անվտանգության ծառայության քննիչների և օպերատիվ աշխատակիցների կողմից։ Ըստ իր իսկ վկայությունների՝ Սաշիկ Սուլթանյանը զրկված է եղել հեռախոսազանգ կատարելու, ինչպես նաև փաստաբան ունենալու իրավունքից։ Նույն օրը Մարդու իրավունքների եզդիական կենտրոն ՀԿ-ն, ինչպես նաև Սաշիկ Սուլթանյանի երկու գործընկերների տներն ու մեքենաները ևս խուզարկվել են։ Նրանցից մեկը կենտրոնի լրատվական խմբագիր Մուրազ Շամոյանն էր։ Հաջորդ օրը՝ մայիսի 21-ին, Մուրազ Շամոյանին հարցաքննել են ութ ժամ անընդմեջ։ Հարցաքննության ընթացքում քննիչը նրան ասել է, թե «արևմտյան ՀԿ-ները պետք է փակվեն»։
Քրեական գործը, որում ներգրավված են Սաշիկ Սուլթանյանն ու իր գործընկերները, հարուցվել է ՀՀ քրեական օրենսգրքի Հոդված 226-ի 2-րդ մասի 1-ին կետով, այն է՝ «Ազգային, ռասայական կամ կրոնական թշնամանք հարուցելուն ուղղված գործողություններ, որոնք կատարվել են հրապարակայնորեն կամ լրատվության միջոցներ օգտագործելով»։ Սաշիկ Սուլթանյանի կարծիքն ու Հայաստանում էթնիկ եզդիների իրավունքների խախտումների վերաբերյալ փաստահեն գնահատողական դատողություններն են, որ որակվել են որպես «ազգային, ռասայական կամ կրոնական թշնամանք հարուցելուն ուղղված գործողություններ»։ Այս հիմքով քրեական գործի հարուցումը իր մեջ ռիսկ է պարունակում՝ փոքրամասնությունների իրավապաշտպանների կարծիքի ազատությունը և Հայաստանում փոքրամասնությունների համար նրանց կողմից ծավալվող կարևոր աշխատանքը խարխլելու առումով։
2021 թ․ մաիսի 26-ին 23 տեղական ՀԿ-ներ, որոնց թվում էր Մարդու իրավունքների տուն Երևանը, ստորագրել են հայտարարություն, որով դատապարտում են Սաշիկ Սուլթանյանի դեմ անօրեն հետապնդումը և հորդորում են դադարեցնել այն։ Միջազգային իրավապաշտպան կազմակերպությունները ևս վճռականորեն բարձրաձայնել են իրենց մտահոգությունները։
Մենք՝ ներքոստորագրյալ կազմակերպություններս, սույնով հորդորում ենք Հայաստանի Կառավարությանը, Դատախազությանը և իրավապահ մարմիններին՝ ձեռնարկել միջոցներ իրավապաշտպանների պաշտպանության և նրանց իրավունքների խթանման առնչությամբ Հայաստանի Կառավարության կողմից ստանձնած հանձնառությունների կատարման ուղղությամբ, մասնավորապես՝
-
վերջ դնել իրավապաշտպանների դեմ հարձակումների անպատժելիության մշակույթին՝ ձեռնարկելով նրանց հանդեպ սպառնալիքների և բռնության արագ, անաչառ և արդյունավետ քննություն և հետապնդումներ;
-
աջակցել իրավապաշտպաններին՝ հանրայնորեն դատապարտելով նրանց դեմ հարձակումները, երբ դրանք տեղի են ունենում;
-
քայլեր ձեռնարկել՝ պաշտպանելու իրավապաշտպաններին և քաղհասարակությունը ոտնձգություններից, այդ թվում՝ վերջ դնելով նրանց դեմ կեղծ հայցադիմումների հիման վրա իրենց աշխատանքին միջամտելու պրակտիկային;
-
անմիջապես հրաժարվել իրավապաշտպան Սաշիկ Սուլթանյանի դեմ մեղադրանքներից և դադարեցնել նրա և Մարդու իրավունքների եզդիական կենտրոնի իր գործընկերների անհիմն հետապնդումը։
«Մարդու իրավունքների տուն Երևան»-ի անդամներ․
ՓԻՆՔ իրավապաշտպան ՀԿ
«Սոցիոսկոպ» հետազոտական ՀԿ
«Իրական Աշխարհ, Իրական Մարդիկ» ՀԿ
«ՊԵՆ մշակութային կենտրոն» ՀԿ
Մարդու իրավունքների տուն հիմնադրամ
Նորվեգիայի Հելսինկյան կոմիտե
[:en]
We, the undersigned civil society organisations are concerned about the ongoing harassment against Armenian human rights defenders. We call on the Armenian authorities to respect their international commitment towards creating an enabling environment for human rights defenders, to protect their legitimate work, condemn threats and attacks against them and cease unlawful interference in their activities, including through groundless criminal prosecution and respective operative-investigative measures.
For the last two years human rights defenders (HRDs) and human rights organisations (HROs) in Armenia have been subjected to raised levels of hate speech and disinformation, to physical attacks and online threats. The situation has further aggravated after the agreement on ceasefire, reached between Armenia and Azerbaijan after the 2nd Karabakh war on 9 November 2020. The Armenian Service of Radio Free Europe/Radio Liberty, Helsinki Citizens’ Assembly Vanadzor and the Open Society Foundation Armenia were attacked immediately after the agreement was announced. Though an investigation was launched, no one has been held accountable for these attacks so far. The inability of the Armenian government to protect HRDs and voice support for them has created an atmosphere of impunity, enabling the right-wing nationalistic groups and movements to make HRDs and HROs their primary target. The impunity of these groups has influenced the election campaign negatively and is yet another indication that it should be duly addressed.
Given the worsening situation of HRDs in Armenia, Human Rights House Yerevan, along with Human Rights House Foundation, has made joint submissions within the framework of international and regional mechanisms. Specifically, in the scope of the United Nations Universal Periodic Review (a session held on 23 January 2020) the Armenian government, inter alia, has agreed to the following recommendations։
-
To end the culture of impunity for attacks against human rights defenders by carrying out prompt, impartial and effective investigations and prosecutions of threats and violence against them;
-
To support human rights defenders with official condemnation of attacks when they occur;
-
To adopt specific laws that will prohibit hate speech and take concrete steps to end smear campaigns and threats against human rights defenders;
-
To take measures to protect human rights defenders and civil society from harassment.
The Armenian government has not taken any tangible steps towards the improvement of the situation of HRDs in Armenia, who find themselves in more and more precarious conditions.
A relatively recent trend of targeting HRDs by these right-wing campaigns is particularly disturbing: false statements about “crimes” allegedly committed by HRDs are being filed to various law enforcement agencies to initiate criminal cases against HRDs on various charges. Such false statements have a considerable chilling effect on HRDs and their legitimate work. Last year, the Council of Europe Commissioner for Human Rights raised concern about SLAPPS – strategic lawsuits against public participation, filed against human rights defenders. These are vexatious criminal or civil claims against HRDs to divert their energy and attention from their legitimate work towards fighting the false claims. The latest trend of false accusations in Armenia could have a similar impact on HRDs.
One such complaint, for example, has been filed against HRD Lara Aharonian, a co-founder of the Armenian Women’s Resource Center and the Board member of Human Rights House Yerevan, falsely accusing her of involving transgender people in Armenia into prostitution, on one occasion, or disseminating pornographic materials, on another.
In the latest development, a criminal case has been initiated against Yezidi HRD Sashik Sultanyan based upon a bogus statement, filed by the leader of the infamous right-wing group “VETO”. On 20 May 2021 the apartment of Sashik Sultanyan was searched by investigators and operatives of the National Security Service of the Republic of Armenia. Sashik Sultanyan, according to his own testimonies, has been deprived of the right to make a phone call and of the right to an attorney. On the very same day the premises of the Yezidi Center of Human Rights NGO, as well as the households and cars of his two colleagues, one of them being Muraz Shamoyan – the news editor of the Center, were searched too. On the next day, May 21st, Muraz Shamoyan was subjected to an eight-hour long questioning. During the questioning the investigating officer told him that “western NGOs have to be shut down.”
The criminal case, which Sashik Sultanyan and his colleagues are involved in, has been initiated on the grounds of Article 226 of the Armenian Criminal Code: inciting national, racial or religious hatred that has been committed publicly or by mass media (Section 2 (1)). It is Sashik Sultanyan‘s opinion and facts-based evaluative judgements on violations of human rights of ethnic Yezidis in Armenia that are qualified as “incitement to national, racial and religious hatred”. Initiating a criminal case on this ground risks silencing the freedom of expression of minority rights defenders and undermining the vital work they are carrying out for the benefit of minorities in Armenia.
On 26 May 2021, 23 local NGOs, Human Rights House Yerevan included, signed a statement, condemning the unlawful prosecution against Sashik Sultanyan and others, requesting its termination. International human rights organisations have also been vocal in raising their concerns.
We, the undersigned organisations, hereby urge the Armenian government, the Prosecutor’s Office and the law enforcement agencies to take measures towards fulfillment of responsibilities undertaken by the Armenian government vis a vis protection of HRDs and promotion of their rights, namely:
-
To end the culture of impunity for attacks against human rights defenders by carrying out prompt, impartial and effective investigations and prosecutions of threats and violence against them;
-
To support human rights defenders by publicly condemning attacks when they occur;
-
To take measures to protect human rights defenders and civil society from harassment, including by ending the practice of interfering with their work based on false claims against them;
-
To immediately drop charges against HRD Sashik Sultanyan and terminate unsubstantiated prosecution of him and his colleagues from the Yezidi Rights Center.
Human Rights House Yerevan members:
“Pink” Human Rights Defender NGO
“Women’s Resource Centre, Armenia” NGO
“Socioscope” Societal Research and Consultancy Center” NGO
“Real World, Real People” Social NGO
“PEN” Cultural Center” NGO
Human Right House Foundation
Norwegian Helsinki Committee
[:]
