Helsinki Citizens’ Assembly-Vanadzor

Sorry, this entry is only available in Armenian. For the sake of viewer convenience, the content is shown below in the alternative language. You may click the link to switch the active language.

Հայաստանում ողջամիտ ժամկետում արդարացի և հրապարակային դատաքննության իրավունքի ուսումնասիրության ԶԵԿՈՒՅՑ

Վերջին տարիներին դատական և իրավական բարեփոխումների համատեքստում ձեռնարկված միջոցառումները բավարար չեն եղել կանխելու գործերի հրապարակային և ողջամիտ ժամկետում քննության իրավունքի խաթարման դեպքերը։ Չնայած դատաիրավական համակարգում կատարվող պարբերական և արմատական բնույթ կրող փոփոխությունների, քաղաքացիները բախվում են ուշացած արդարադատության, մասնավորապես՝ դատական նիստերի չարդարացված հետաձգումների, գործերի երկարատև և ոչ արդյունավետ քննության, վճռիների չկատարման, վերջնական դատական ակտերի չհրապարակման և այլ փոխկապակցված խնդիրների։

Պետությունը պոզիտիվ պարտավորություն ունի ապահովելու, որպեսզի դատավարությունները հանրության համար լինեն բաց, բացառությամբ օրենսդրությամբ սահմանված հատուկ դեպքերի։ Դատավարության հրապարակայնությունը կարևոր նախապայման է հանդիսանում արդյունավետ դատական պաշտպանության համար, ինչպես նաև բացառելու ստվերային արդարադատության իրականացումը։

Բացի այդ, հանրության և հատկապես մշտադիտարկողների  ներկայությունը դատական նիստերին կարող է նպաստել դատական համակարգում առկա խնդիրների բացահայտմանը, ինչպես նաև խրախուսելու դատավորներին գործելու արդար դատաքնության իրավունքի միջազգային պահանջներին համահունչ։

Հայաստանում ողջամիտ ժամկետում արդարացի և հրապարակային դատաքննության իրավունքի ապահովումը բարելավելու նպատակով Հելսինկյան քաղաքացիական ասամբլեայի վանաձորի գրասենյակը (ՀՔԱՎ գրասենյակ) «Արդարացի դատաիրավական բարեփոխումներ» ծրագրի շրջանակում 2023 թ․-ից մինչև 2024 թ․-ը մեկնարկել է դատական նիստերի մշտադիտարկման աշխատանքներ Հայաստանի Հանրապետության առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության, մասնագիտացված և վերաքննիչ դատարաններում։ 

«Արդարացի դատաիրավական բարեփոխումներ» ծրագրի հիմնական նպատակն է ապահովել Հայաստանում արդարադատության ոլորտի բարեփոխումների ամբողջականությունը և բարելավել արդարադատության համակարգի հաշվետվողականությունը, թափանցիկությունը և դրա նկատմամբ վերահսկողությունը:

Դատական նիստերի մշտադիտարկումն ուղղված էր հավաքագրելու դատարաններում արդար դատաքննության իրավունքի կարևորագույն բաղադրատարրեր հանդիսացող՝ հրապարակային և ողջամիտ ժամկետում քննության իրավունքի ապահովման վիճակի վերաբերյալ հավաստի տվյալներ, ինչպես նաև զարգացնել քաղաքացիական հասարակության ներկայացուցիչների կարողությունները՝ դատարաններում մշտադիտարկում իրականացնելու գործում։

Սույն զեկույցը նպատակ ունի ներկայացնել դատական համակարգում արձանագրված խնդիրները և առաջարկել փոփոխություններ, որոնք կնպաստեն արդար դատաքննության իրավունքի, մասնավորապես, հրապարակային և ողջամիտ ժամկետում դատական քննության իրավունքի վիճակի բարելավմանը։

ՀՔԱՎ գրասենյակը ցանկանում է իր երախտագիտությունը հայտնել ծրագրի իրականացման ընթացքում ՀՀ բարձրագույն դատական խորհրդի և ՀՀ դատական դեպարտամենտի հետ արդյունավետ համագործակցության  համար, ինչպես նաև մշտադիտարկողներին, ովքեր ծրագրի առաջին փուլից ի վեր օրինակելի արհեստավարժ աշխատանք են կատարել։

Հայաստանի Հանրապետությունում քաղաքացիական, վարչական և քրեական գործերով դատական վարույթների ողջամիտ ժամկետների և հրապարակայնության սկզբունքի պահպանման գնահատման նպատակով ձևակերպվել են ներքոնշյալ հետազոտական հարցերը․

• Դատավորների ծանրաբեռնվածության գնահատումը՝ որպես հետազոտական տվյալների հիմք ընդունելով դատավորի վարույթում գտնվող գործերի թիվը, յուրաքանչյուր տարի ստացված գործերի թիվը, յուրաքանչյուր տարի ավարտված գործերի թիվը․

• Դատավորների թվի բավարարությունը ՀՀ բնակչության թվին համամասնորեն․

• Գործերի քննության կարգը, գրավոր ընթացակարգի կիրառելիությունն ու ազդեցությունը գործերի քննության ժամկետների կրճատման վրա․

• Դատավորների և դատարանի աշխատակազմերի թվաքանակի և համալրման խնդիրները․

• Դատարանների ծանրաբեռնվածությունը թեթևացնելու նպատակով ձեռնարկվող միջոցառումների ազդեցությունը, որքանո՞վ են դրանք հանգեցրել կամ հանգեցնելու ողջամիտ ժամկետում գործի քննության սկզբունքի պահպանմանը․

• Դատավորների միջև գործերի բաշխման խնդիրները ․

• Դատավորների գործուղման պրակտիկան․

• Դատական նիստերի անցկացման ժամանակային միջակայքերի հետազոտումը․

• Դատական նիստերի հետաձգման պատճառների հետազոտումը․

• Վեճերի լուծման արտադատական մեխանիզմների կիրառելիությունը․

• Փորձաքննությունների ոլորտում առկա խնդիրները և դրանց ազդեցությունը դատավարական ժամկետների վրա․

• Դատարանում առկա կազմակերպական խնդիրները․

• Դատական որոշումների ուղարկման ժամկետների հետազոտումը, դատական ակտերի հրապարակման հետ կապված խնդիրները․

• Քաղաքացիական, քրեական և վարչական գործերով նիստերի անցկացման վայրի պայմանները․

• Դռնբաց դատական նիստի կարգի պահպանման վիճակը․

• Դատական նիստերի արձանագրման վիճակը․

• Հանրության հասանելիությունը դատական գործերի նյութերին և տեղեկատվությանը․

• Դատական ակտերի հրապարակայնացման հետ կապված խնդիրները․

• Դատարաններում դռնփակ դատական նիստերի անցկացման պրակտիկան, անձնական տվյալների պաշտպանության խնդիրը․

Հայաստանում ողջամիտ ժամկետում արդարացի և հրապարակային դատաքննության իրավունքի սույն զեկույցը բաղկացած է երեք գլխից․ 1-ին գլխում ներկայացված են առաջին ատյանի դատարանների մասին ընդհանուր բնույթի տվյալներ, 2-րդ և 3-րդ գլուխները նվիրված են առաջին և վերաքննիչ ատյանի դատարաներում դատական նիստերի մշտադիտարկման արդյունքներին։

2-րդ և 3-րդ գլուխներում անդրադարձ է կատարվում հետևյալ հարցերին․

1․ Դատարանի շենքային և նյութատեխնիկական պայմանները․ 

• դատարանում այցելուների համար պայմանները,
• դատարանի տեխնիկական հագեցվածությունը։

2․ Դատական նիստերի դահլիճների պայմանները.

• դատական նիստերի դահլիճի նույնականացումը,
• դահլիճի դատավարական հատվածում դատավարության կողմերի համար նախատեսված նստարանների առկայությունը,
• լրատվամիջոցների ներկայացուցիչների ներկայությունը դատական նիստերին
• դատավարության մասնակիցների (դատավարական հատված) և դահլիճում ներկա գտնվող անձանց համար նախատեսված հատվածների (այցելուների հատված) առանձնացվածությունը:

3․ Դատկան նիստի ընդհանուր կանոնները.

• դատական նիստի բացման ժամը,
• դատական նիստի ժամի մասին տեղեկացումը,
• դատարանի կազմի և քննության ենթակա գործի հրապարակումը նիստի մեկնարկին,
• դատավարության մասնակիցներից մեկի չներկայանալու դեպքում դատական նիստի շարունակումը կամ հետաձգումը,
• չհարցաքննված վկաների ներկայությունը դատական նիստերի դահլիճում,
• դատական նիստերի արձանագրումը,
• դատական նիստի համակարգչային ձայնագրության անընդհատությունը,
• դատավորի և դատավարության մասնակիցների խոսքի լսելիությունը,
• դատական նիստեր, որոնցում հրապարկվել են դատական ակտեր,
• դատական նիստերի հետաձգումները,
• հաջորդող դատական նիստերի միջև ընկած ժամանակային միջակայքը,
• գործի քննության ավարտը,
• իրավունքների ու պարտականությունների պարզաբանումը,
• դռնփակ դատական նիստեր,
• դատավորների հաճախակի փոփոխության ազդեցությունը դատաքննության ժամկետների վրա․

4. Դատավորի արձագանքը մշտադիտարկողի ներկայությանը։