Հելսինկյան քաղաքացիական ասամբլեայի Վանաձորի գրասենյակ

Քաղաքացիական հասարակությունը նամակով դիմել է մի շարք պետական մարմինների ղեկավարների ու Ազգային ժողովի պատգամավորների՝ պահանջելով 2022թ. օգոստոսի 18-ին Վայոց ձորի մարզի Եղեգնաձոր համայնքի Գլաձոր բնակավայրում «Մետալ Գոլդ» ՍՊԸ-ի կողմից նախաձեռնած հանրային քննարկումն ու ընկերության կողմից  կազմված արձանագրությունը ճանաչել անօրինական և չընդունել փորձաքննության «Մետալ Գոլդ» ՍՊԸ-ի հայտը: Նամակը հասցեագրվել է Շրջակա միջավայրի նախարար Հակոբ Սիմիդյանին, կրկնօրինակը՝ Տարածքային կառավարման և ենթակառուցվածքների նախարար Գնել Սանոսյանին, Էկոնոմիկայի նախարար Վահան Քերոբյանին, Վայոց ձորի մարզպետ Արարատ Գրիգորյանին, Եղեգնաձոր խոշորացված համայնքի համայնքապետ Դավիթ Հարությունյանին, Մարդու իրավունքների պաշտպան Քրիստինե Գրիգորյանին, ԱԺ Տարածքային կառավարման, տեղական ինքնակառավարման, գյուղատնտեսության և շրջակա միջավայրի պահպանության հարցերի մշտական հանձնաժողովի նախագահ Վահե Ղալումյանին, ԱԺ Մարդու իրավունքների պաշտպանության և հանրային հարցերի մշտական հանձնաժողովի նախագահ Թագուհի Թովմասյանին և ԱԺ ութերորդ գումարման պատգամավորներ Սերգեյ Բագրատյանին, Տրդատ Սարգսյանին ու Արմեն Խաչատրյանին: 

Նամակի մեջ նշված է. «Սույն թվականի օգոստոսի 18-ին ՀՀ Վայոց ձորի մարզի Եղեգնաձոր համայնքի  Գլաձոր բնակավայրի մարզադաշտում «Մետալ Գոլդ» ՍՊԸ-ի կողմից նախաձեռնվել էր Գլաձորի բազմամետաղային հանքավայրի  օգտակար հանածոների արդյունահանման նպատակով  երկրաբանական ուսումնասիրության ծրագրի շրջակա միջավայրի վրա ազդեցության նախնական գնահատման հայտի վերաբերյալ առաջին հանրային քննարկումը: Սրանով ընկերությունը սկսեց շրջակա միջավայրի վրա ազդեցության գնահատման և փորձաքննության գործընթաց:

Ընկերության նախաձեռնած քննարկումն անցկացվեց բազմաթիվ խախտումներով՝ գործադրելով ճնշումներ համայնքի բնակիչների և քաղաքացիական հասարակության ներկայացուցիչների վրա: 

ՀԻՄՆԱՎՈՐՈՒՄ

1. Եղեգնաձոր համայնքի ղեկավար Դավիթ Հարությունյանը բացակայում էր օգոստոսի 18-ին՝ ժամը 18-ին, հայտարարված Գլաձորի բազմամետաղային հանքավայրի  օգտակար հանածոների արդյունահանման նպատակով  երկրաբանական ուսումնասիրության ծրագրի շրջակա միջավայրի վրա ազդեցության նախնական գնահատման հայտի վերաբերյալ հանրային քննարկումից: Համայնքապետի տեղակալ Վարդան Ավագյանն առաջարկեց չանցկացնել հանրային քննարկումը, քանի որ օգոստոսի 18-ը հայտարարված էր սգո օր՝ կապված «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնի ողբերգության հետ. զոհերի թվում էին Եղեգնաձոր համայնքի բնակիչներ: «Այսօր սգո օր է: Ելնելով բարոյական նորմերից՝ անձամբ ես հարգում եմ և ներկա չեմ գտնվելու», - ասաց Վարդան Ավագյանը (տես տեսանյութը՝ 1.45 րոպե) և հեռացավ:

Նրա խոսքից հետո հանրային լսման վայրից հեռացան 20-30 բնակիչներ, ովքեր հիմնականում Եղեգնաձոր և Մալիշկա բնակավայրերից են:

«Մետալ Գոլդ» ՍՊԸ-ի ներկայացուցիչ Արամ Օսիկյանը հայտարարեց. «Ես համոզվեցի, որ Եղեգնաձոր համայնքի վարչական ղեկավարն արձակուրդի մեջ է, իսկ ղեկավարի տեղակալը և Գլաձորի վարչական ներկայացուցիչն ասացին, որ այստեղ կլինեն: Պարզ դարձավ, որ հեռախոսով հանձնարարություն եղավ, որ գնան: Սա արդեն պետական սաբոտաժ է կառավարության քաղաքականության դեմ: Պիտի օրենքով պատժվեն, խստությամբ, ու խոսք եմ տալիս, ես եմ հետևելու դրան: Բոլորը պետք է պատասխան տան: Փախնելով, պատի հետևը պախկվելով, կաբինետում պախկվելով՝ չեն փրկվելու» (տես տեսանյութը՝ 22-րդ րոպեից):

Քննարկման մասնակիցների մի մասը նշեց, որ առանց համայնքի պաշտոնական ներկայացուցչի այդ լսումները չի կարելի անցկացնել: Ի պատասխան Արամ Օսիկյանը և նրա աջակիցները կրկնում էին. «Դա սաբոտաժ է, ով սաբոտաժ արեց, օրենքով կպատժվի…ժողով չկայանալու պատասխանատուն համայնքի ղեկավարն է, և ես ձեռնամուխ եմ լինելու, որպեսզի պատասխանատվության ենթարկվեն»:

Սրանից հետո՝ ժամը 19:45 (հանրային քննարկման մեկնարկից մոտ 1 ժամ 40 րոպե անց), Եղեգնաձորի համայնքապետի տեղակալ Վարդան Ավագյանը վերադարձավ քննարկման վայր: Նա առաջարկեց տեղափոխել հանրային քննարկման օրը՝ նշելով. «Այստեղ ազդակիր համայնք միայն Գլաձորը չէ: Կա Եղեգնաձոր, Մալիշկա, Վերնաշեն»: Սակայն առաջարկությունը չընդունվեց Արամ Օսիկյանի և իր աջակիցների կողմից:

Բնակիչները փորձեցին կարծիք հայտնել հանրային քննարկման անցկացման վայրի և պայմանների վերաբերյալ. չկար բարձրախոս, չկար լուսավորություն, քիչ հեռու կանգնածներին լսելի չէր, թե ինչի մասին էին խոսում ելույթ ունեցողները: «Համայնքային համախմբման և աջակցության կենտրոն» ՀԿ-ի նախագահ Օլեգ Դուլգարյանը փորձեց ներկայացնել օրենքով սահմանված կարգը, սակայն Արամ Օսիկյանը և նրա աջակիցները թույլ չտվեցին նրան ելույթ ունենալ: Ի պատասխան ընկերության կողմնակիցները՝ Եղեգնաձոր համայնքի ավագանու անդամ Արմեն Վարդանյանը, Գլաձոր բնակավայրի նախկին վարչական ղեկավար Նաիրի Մարտիրոսյանը հայտարարեցին, որ իրենց համար հաճելի միջավայր է, իսկ ով չի ուզում, կարող է գնալ: Այսպիսով, Եղեգնաձոր համայնքի ՏԻՄ-ի՝ որպես հանրային քննարկման կազմակերպչի պարտադիր ներկայությունն ապահովվեց «Մետալ Գոլդ» ՍՊԸ-ի կողմից մեծ ճնշումների և սպառնալիքների ներքո:

2. Հանրային լսումների ժամանակ «Մետալ Գոլդ» ՍՊԸ-ի կողմից առաջարկվող հայտը չքննարկվեց: Հնչեցված հարցերին ու կարծիքներին պատասխանելու փոխարեն ընկերության աջակիցները ստեղծում էին սուր կոնֆլիկտային իրավիճակ, ծաղրում, վիրավորում: Այսպիսով, հանրային քննարկման հիմնական պահանջը՝ հայտի վերաբերյալ կարծիքների արտահայտումը, չի ապահովվել, նախատեսվող գործունեության բովանդակությունը և ազդեցությունը համայնքի վրա չի ներկայացվել և չի քննարկվել:

3. Ընկերությունն առաջարկեց լրացնել իր գրանցման թերթիկը, որտեղ կար վանդակ «կողմ» և «դեմ» ձայների համար: Այս թերթիկը սկսեցին լրացնել մթության մեջ՝ ժամը 22:00-ից հետո: Մասնակիցների մի մասը հրաժարվեց գրանցվել այս թերթիկում և մասնակցել այդ քվեարկությանը նման կոնֆլիկտային և ոչ անվտանգ պայմաններում: Նրանք կազմեցին առանձին հայտարարություն «Մետալ Գոլդ» ՍՊԸ-ի հայտի դեմ՝ հավաքելով 94 ստորագրություն (տես հայտարարության կցված պատճենները): Նման պայմաններում «Մետալ Գոլդ» ՍՊԸ-ի կողմից քվեարկության թերթիկը կազմվել է խախտումներով և չի արտացոլում Եղեգնաձոր համայնքի բնակչության ամբողջական կարծիքը:

4. Կոնֆլիկտային և ոչ անվտանգ մթնոլորտին նպաստել է նաև այն հանգամանքը, որ տարիներ շարունակ Գլաձորի հանքավայրը շահագործել հավակնողները ճնշումներ են դրսևորել նաև դատական գործընթացների տեսքով, մասնավորապես.

- 2017 թ. նույն անձի` Արամ Օսիկյանի ղեկավարած «Վայկ Մետալ» ՍՊԸ-ն հայց ներկայացրեց ընդդեմ խոշորացված Գլաձոր համայնքի ղեկավար Արմեն Մովսիսյանի՝ դատարանից պահանջելով պարտավորեցնել նրան համայնքի հողերից հող հատկացնել «Վայկ Մետալ» ՍՊԸ-ին և կնքել հողօգտագործման պայմանագիր, որպեսզի կատարի ընդերքի ուսումնասիրություն Գլաձորի հանքավայրի տարածքում: Վայքի դատարանը 16.05.2017թ. վճռով բավարարեց՝ պահանջելով չխոչընդոտել ընկերության կողմից երկրաբանահետախուզական աշխատանքների իրականացմանը: Այդ վճիռը երեք ատյաներով բողոքարկվել է:

Այս դատական գործերից բացի «Վայկ Մետալ» ՍՊԸ-ն դիմել է Վայոց ձորի քննչական կոմիտե՝ պահանջելով քրեական գործ հարուցել Գլաձոր համայնքի ղեկավարի նկատմամբ, սակայն քննիչը մերժել է քրեական գործի հարուցումը հանցակազմի բացակայության պատճառով: «Վայկ Մետալ» ՍՊԸ-ն քննիչի որոշումը բողոքարկել է Արարատի և Վայոց ձորի առաջին ատյանի դատարանում: Դատարանն անվավեր է ճանաչել քննիչի որոշումը և պարտավորեցրել քրեական գործ հարուցել: Դատախազությունը բողոքարկել է այս դատարանի որոշումը ՀՀ քրեական վերաքննիչ դատարան, որպեսզի ուժի մեջ մնա Գլաձոր համայնքի ղեկավարի նկատմամբ քրեական գործի կարճման մասին Վայոց ձորի քննչական կոմիտեի քննիչի որոշումը:

- 2017 թվականին «Վայկ Մետալ» ՍՊԸ-ն հայց է ներկայացրել ընդդեմ ՀՀ բնապահպանության և ՀՀ էներգետիկ ենթակառուցվածքների և բնական պաշարների նախարարությունների՝ պահանջելով անվավեր ճանաչել ՀՀ բնապահպանության նախարարության բացասական եզրակացությունը և ՀՀ էներգետիկ ենթակառուցվածքների և բնական պաշարների նախարարության Գլաձորի բազմամետաղային հանքավայրի օգտակար հանածոյի արդյունահանման նպատակով ընդերքօգտագործման իրավունք ստանալու վերաբերյալ մերժումը:

Ի հավելում սույն կետի, նշենք, որ.

• նույն անձիք, ովքեր ցանկանում են շահագործել Գլաձորի ոսկի-բազմամետաղային հանքավայրը, ստեղծել են տարբեր անուններով ընկերություններ՝ «ԱՍՍԱԹ» ՍՊԸ, «Վայք Ռեսուրս» ՍՊԸ,  «Վայք մետալ» ՍՊԸ և այժմ «Մետալ գոլդ» ՍՊԸ, որոնց նախաձեռնությունը բացասաբար է գնահատվել ինչպես համայնքների, այնպես էլ պետական մարմինների կողմից:

• «ԱՍՍԱԹ» ՍՊԸ-ի անցած ուղին (գլխավոր տնօրենը Արամ Օսիկյանն է), որպես հանքարդյունաբերողի, ով չի կատարել իր պարտավորությունները Քարաբերդում, մտահոգիչ է: 

• «Վայկ մետալ» ՍՊԸ-ն 2016թ. բնապահպանական փորձաքննության էր ներկայացրել Գլաձորի բազմամետաղային հանքի շահագործման ծրագիրը, և ՀՀ բնապահպանության նախարարությունը12.2016թ. ԲՓ-105 բացասական փորձաքննական եզրակացություն տվեց՝ հիմնավորելով այն տեղի բնակչության բացասական դիրքորոշմամբ:

• ՀՀ էներգետիկ ենթակառուցվածքների և բնական պաշարների նախարարի 2017 թվականի հուլիսի 13-ի թիվ 88-Ա հրամանով մերժվել է «Վայկ Մետալ» ՍՊԸ-ին Գլաձորի բազմամետաղային հանքավայրի շահագործման իրավունքի տրամադրումը։ Ներկայում «Վայկ Մետալ» ընկերությունն օգտակար հանածոների արդյունահանման նպատակով տրամադրված ընդերքօգտագործման իրավունքի չի տիրապետում:

• ՏԿԵՆ-ը02.2021 թվականին 3 տարի ժամկետով արդեն «Մետալ Գոլդ» ՍՊԸ-ին տվել է արդյունաբերական նպատակով երկրաբանական հետազոտության ԵՀԹ-29/309 թույլտվությունը և նրա հետ կնքել Պ-309 20.02.2021թ. պայմանագիրը։ Գլաձոր համայնքի բնակիչները 2021թ-ի մայիսի 11-ին թույլ չտվեցին «Մետալ Գոլդ» ՍՊԸ-ին համայնքում ծրագրի վերաբերյալ հանրային լսումներ անցկացնել:

5. Հանքարդյունաբերության հետևանքով Վերնաշենում կառուցվելիք ջրամբարի համար վտանգներ կառաջանան: Նախատեսված ջրամբար ջրերը ներհոսելու են անմիջապես հանքի տարածքից: Ջրամբարը կառուցվելու է ՀՀ կառավարության 2021 թվականի նոյեմբերի 18-ի «ՀՀ կառավարության 2021-2026 թվակաների գործունեության միջոցառումների ծրագիրը հաստատելու մասին» N 902- Լ որոշմամբ սահմանված ժամկետներում: Ջրամբարը  ոռոգելու է 800 հա վարելահող, որից՝ Մալիշկա՝ 400հա, Վերնաշեն՝ 220հա, Գլաձոր՝ 120 հա: ՀՀ Էկոնոմիկայի նախարարության «Համայնքների գյուղատնտեսական ռեսուրսների կառավարման և մրցունակության» 2-րդ Karmak-2 ծրագրի շրջանակներում համայնքին տրամադրվել են գյուղատնտեսական տեխնիկա և գործիքներ՝ համայնքներում կենդանիների կերապահովման, ինչպես նաև կերային բազայի մակարդակը բարձրացնելու նպատակով՝ ընդհանուր 110 միլիոն դրամի ներդրում: Իրականացվել է նաև ջրարբիացման համակարգի ներդրում՝ արոտավայրի օգտագործման համար՝ ընդհանուր 40 միլիոն դրամի ներդրում: Այսպիսով, համայնքն ընտրել է գյուղատնտեսության զարգացման ուղղվածություն, և պատահական չէ, որ Նիկոլ Փաշինյանը 2021թ նախընտրական խոստումներում նշեց Վերնաշենի ջրամբարի խիստ ու նպատակային անհրաժեշտությունը: Նշված 800 հա վարելահողերը ոռոգելի դարձնելով և այնտեղ բազմամյա տնկարկներ՝ խաղող, պտուղ հիմնելով՝ տարեկան համախառն եկամուտը կկազմի 3.3-ից 3.5 միլիարդ դրամ: Այսպիսով, Գլաձորի ոսկի-բազմամետաղային հանքավայրի շահագործմանը միտված ծրագրերը  վտանգում են ջրամբարի կառուցման արդյունքում ակնկալվող եկամուտները և խոչընդոտում են ՀՀ կառավարության աջակցությանը:

6. Գլաձորի հանքավայրի տարածքի անմիջապես   հարևանությամբ  առկա են սեփականաշնորված  գյուղատնտեսական հողեր, արոտավայրեր և խոտհարքեր: «Ռազմավարական զարգացման գործակալություն» ՀԿ-ի «Անասնապահության զարգացում հարավում», «ՀՀ բնական կերհանդակների` արոտավայրերի և խոտհարքների կայուն կառավարմանն ուղղված» ծրագրերի շրջանակում 2016-2021թթ. կառուցվել է փարախ և հողի կացարան՝ ընդհանուր 83 միլիոն դրամի ներդրում: Սա անասնապահության ոլորտում ներգրավված ֆերմերների եկամուտների աճի և տնտեսական հնարավորությունների ընդլայնում կապահովի: Հետևաբար, այս գործունեությունը զարգացում է ապրում, ինչը կվտանգվի հանքարդյունաբերության ռիսկերի պայմաններում:

7. Գլաձորի բազմամետաղային հանքավայրի Թեք սարից սկիզբ առնող ջրերը Վերնաշեն գյուղի միակ խմելու ջրի աղբյուրն են: Այստեղից սկիզբ առնող ջրերը ոռոգում են բազմամյա տնկարկներ՝ 42.0 հա խաղողի և պտղատու այգիներ, Վանքահովիտ տարածքը 318 բնակչի ջրովի հողերի սեփականության առաջնահերթության իրավունքով, ոռոգվում են նաև Կարմրաշեն, Հերհեր բնակավայրերի խոտհարքերը: Թեք սարից սկիզբ առնող ջրերը լցվում են Հերհերի լիճ և թափվում են Արփա գետ: Այս ռեսուրսները ևս վտանգվելու են նախատեսված հանքարդյունաբերական գործունեության հետևանքով:

8. Գլաձոր բազմամետաղային հանքը գտնվում է  Եղեգնաձորի  արգելավայրի անմիջական տարածքում: Հանքարդյունաբերական գործունեությունը վտանգ է ներկայացնում արգելավայրի բուսական և կենդանական աշխարհի համար, ինչ հակասում է «Ընդերքի մասին» օրենսգրքի 26-րդ հոդվածին:

9. 2017թ-ի նոյեմբերի 17-ին   Գլաձոր  համայնքի  վարչական  տարածքում  գտնվող  բազմամետաղային  հանքավայրի  վերաբերյալ Գլաձոր համայնքի ավագանին   որոշում  է կայացրել՝ ղեկավարվելով «Տեղական ինքնակառավարման մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 13-րդ  հոդվածի 10-րդ մասի պահանջներով: Որոշմամբ Գլաձոր համայնքի վարչական տարածքում գտնվող «Ղազմա» բազմամետաղային հանքի շահագործումը համարվել է անթույլատրելի` վնասակար ծանր մետաղների պարունակության պատճառով համայնքի բնակչության առողջությանը անդառնալի վնաս հասցնելու հավանականության, համայնքի բնությանը, կյանքին վնաս հասցնելու պատճառով: 2019 թվականի ապրիլի 19-ին Գլաձոր խոշորացված համայնքի (Գլաձոր, Վերնաշեն, Գետափ բնակավայրեր) ավագանու որոշմամբ հավանություն տրվեց  2268 բնակիչների ստորագրությամբ  «Գլաձոր համայնքը էկո-տնտեսական տարածք դարձնելու և համայնքում մետաղական հանքարդյունաբերությունը արգելելու վերաբերյալ»  հանրագրին:

10. Հանքարդյունաբերական ծրագիրը բացասական ազդեցություն կունենա զբոսաշրջության զարգացման համար:

11. «Կանաչ Հայաստան» ՀԿ-ի և «Վայոց Ձորի էվոլյուցիա» ՀԿ-ի դիմում-նամակին ի պատասխան Վայոց ձորի մարզպետ Արարատ Գրիգորյանը հանրային լսման հաջորդ օրը տեղեկացրեց, որ 2022 թ-ի օգոստոսի 15-ին՝ ժամը 18։00-ին, «Մետալ Գոլդ» ՍՊԸ-ի կողմից ներկայացված Եղեգնաձոր համայնքի Գլաձորի բազմամետաղային հանքավայրի օգտակար հանածոների  արդյունահանման  նպատակով երկարաբանական ուսումնասիրության ծրագրի շրջակա միջավայրի վրա ազդեցության նախնական գնահատման  հայտի  վերաբերյալ  մարզպետարանը տվել է  բացասական դիրքորոշում, քանի որ օրենքով սահմանված կարգով հանրային լսում անցկացնելու համար բացակայում են բոլոր բնապահպանական, փորձագիտական եզրակացությունները և թույլտվությունները: Այսպիսով, «Մետալ Գոլդ» ՍՊԸ-ն 2022 թ-ի օգոստոսի 18-ին կայացած հանրային քննարկման ժամանակ չի հայտնել, որ Վայոց ձորի մարզպետարանը տվել է բացասական եզրակացություն ընկերության հայտին՝ թաքցնելով լուրջ փաստը:

Հաշվի առնելով վերը նշվածը՝ պահանջում ենք 2022 թ-ի օգոստոսի 18-ին ՀՀ  Վայոց ձորի մարզի Եղեգնաձոր համայնքի Գլաձոր բնակավայրում «Մետալ Գոլդ» ՍՊԸ-ի կողմից նախաձեռնած հանրային քննարկումը, ինչպես նաև «Մետալ Գոլդ» ՍՊԸ-ի կողմից  կազմված արձանագրությունը ճանաչել անօրինական և չընդունել փորձաքննության «Մետալ Գոլդ» ՍՊԸ-ի հայտը:

Հանրային լսման տեսանյութի հղումը։

Նամակը ստորագրել են՝

«Էկոլուր» տեղեկատվական ՀԿ-ի նախագահ՝ Ինգա Զարաֆյան

«Հայաստանի անտառներ» ՀԿ-ի տնօրեն՝ Նազելի Վարդանյան

«Կանաչ Հայաստան» Բնապահպանական, Կրթական ՀԿ նախագահ՝ Թեհմինե Ենոքյան

«Վայոց Ձորի էվոլյուցիա» ՀԿ նախագահ՝ Հայկուհի Առաքելյան

«Համայնքային համախմբման և աջակցության կենտրոն» ՀԿ նախագահ՝ Օլեգ Դուլգարյան

«Թրանսփարենսի Ինթերնեյշնլ Հակակոռուպցիոն Կենտրոն»-ի գործադիր տնօրեն՝ Սոնա Այվազյան

«Հելսինկյան քաղաքացիական ասամբլեայի Վանաձորի գրասենյակ»-ի ղեկավար՝ Արթուր Սաքունց

«Կրիա» ՍՊԸ հիմնադիր տնօրեն՝ Տաթևիկ Գաբրիելյան

«Հայաստանի կանաչների միության» նախագահ՝ Հակոբ Սանասարյան

«Ժողովրդավարական հարթակ հիմնադրամ»-ի տնօրեն՝ Գարեգին Միսկարյան

Մարիամ Մկրտչյան, փաստաբան

«Աշխատանք և հայրենիք» ՀԿ նախագահ՝ Ռուզան Ղազարյան

«Ագռավու Քար» գինեգործարանի հիմնադիր գինեգործ՝ Մհեր Մհերյան

«Երիտասարդ սերունդ» ՀԿ նախագահ՝ Կարինե Մովսիսյան

«Սոցիալ հոգեբանական և վիճակագրական հետազոտությունների կենտրոն» ՀԿ նախագահ` Էդուարդ Ասատրյան

«Վայոց ձոր» բնապահպանական հիմնադրամի գործադիր տնօրեն` Լիպարիտ Ասատրյան