Ճգնաժամային իրավիճակներում, ինչպիսին համավարակն է, պատերազմը և պատերազմի վտանգը, հոգեկան առողջության պահպանումն ու հոգեկան առողջության խնդիրներ ունեցող անձանց իրավունքների ապահովումը նոր մարտահրավերների առաջ է կանգնում և ավելի մեծ ջանքեր պահանջում։
Հելսինկյան քաղաքացիական ասամբլեայի Վանաձորի գրասենյակը Բաց հասարակության հիմնադրամների աջակցությամբ և Մեդիա կենտրոնի հետ համագործակցությամբ 2022 թ․ հոկտեմբերի 10-ին՝ հոգեկան առողջության միջազգային օրը, նախաձեռնել էր քննարկում այս խնդիրների վրա ևս մեկ անգամ ուշադրություն հրավիրելու և հնարավոր լուծումներ քննարկելու նպատակով։
Մասնագետները համակարծիք են, որ ձեռնարկվող քայլերը հատվածական են՝ մինչդեռ համակարգային լուծումներ են անհրաժեշտ։ Հատկապես որ մեր հասարակությունը, ըստ մասնագետների, հետտրավմատիկ սթրես է ապրում ոչ միայն 44-օրյա պատերազմից հետո, այլ ավելի վաղ փուլերից, և պատերազմը առիթ եղավ այդ նարատիվները կրկին առաջ բերելու համար։
«Մենք 88 թ․-ից հետտրավմատիկ սթրեսային վիճակում ենք։ Երբ որ հասարակությունը 30 տարի ապրում է այս վիճակում, պետք է լինեն ոչ թե առանձին ակցիաներ, այլ՝ պետական ծրագիր՝ հետտրավմատիկ սթրեսի կառավարման, բուժման, վերականգնման և այլ խնդիրներ լուծելու համար»,-նշում է հոգեբույժ Սամվել Սուքիասյանը։
Հոգեբան Նարինե Խաչատրյանը, անդրադառնալով 44-օրյա պատերազմի և դրան հաջորդած իրադարձությունների ազդեցությանը հասարակության վրա, նշեց, որ էքզիստենցիալ ճգնաժամերը նաև հնարավորություն են տալիս նորովի իմաստավորելու կյանքը, և տարբեր ուսումնասիրություններ ցույց են տալիս, որ մեր հասարակության մեջ ևս դա դիտվում է։
Ինչ վերաբերում է պատերազմի հետևանքով տուժած անձանց հոգեբանական աջակցության պետական ծրագրին, ՀՔԱՎ պաշտպանության և անվտանգության բնագավառի նկատմամբ քաղաքացիական վերահսկողության բաժնի համակարգող Արմինե Սադիկյանը նշում է, որ այդ աջակցությունն ստացել է շահառուների փոքր մասը, և հստակ չէ, թե ինչ սկզբունքով է որոշվել, թե ովքեր պետք է ընդգրկվեն ծրագրում և առաջնահերթ աջակցություն ստանան։ Սա այնպիսի հարց է, որ պահանջում է համակարգային լուծում։
«Մենք ուսումնասիրություն ենք արել անհայտ կորածների ընտանիքների շրջանում և հանդիպել ենք 104 ընտանիքի, այդ 104-ից միայն 4-ն են, որ այս կամ այն կերպ առնչվել են հոգեբանական աշխատանքի հետ»․ նշեց Արմինե Սադիկյանը։
«Հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների օրակարգ» ՀԿ նախագահ Մուշեղ Հովսեփյանն ու ՀՔԱՎ սոցիալ-առողջապահական ծառայությունների մշտադիտարկման մասնագետ Սառա Ղազարյանն էլ անդրադարձան հոգեկան առողջության ոլորտի ապաինստիտուցիոնալացմանը։ Նրանք շեշտեցին, որ չնայած պետությունը դա հռչակել է որպես ռազմավարական նպատակ, բայց գործնականում հակառակ գործողություններ են իրականացվում։
«Հոգեկան առողջության ծառայությունները լավագույն ազդեցությունն ունենում են, երբ դրանք մարդու իրազեկ համաձայնությամբ են լինում, և հարկադիր, ոչ հոժարակամ ձևերը ոչ միշտ են պատշաճ արձագանք մարդու վիճակին։ Շատ կարևոր է, որ հոգեկան առողջությանը վերաբերող բոլոր գործընթացներում հոգեկան առողջության խնդիրներ ունեցող մարդիկ ներգրավված լինեն»․ նշում է Մուշեղ Հովսեփյանը։
«Խնամքի տունը ևս լուծում չէ, քանի որ մարդիկ այնտեղ ևս իրենց որոշմամբ չեն․ իրենք չեն որոշել, որ հենց այս մարդկանց հետ ուզում են ապրել հենց այս տեղում այսքան ժամանակ։ Հայաստանի դեպքում սա կարող է լինել միջանկյալ լուծում, որից հետո այդ անձինք աստիճանաբար կվերադառնան համայնք»․ նշում է Սառա Ղազարյանը և հավելում, որ մենք մնացել ենք այդ կետում, և հաջորդ քայլը չի արվում։
Բանախոսներն անդրադարձան նաև քաղաքացիներից ստացված հարցերին։
Քննարկումն ամբողջությամբ՝ տեսանյութում
In crisis situations such as the pandemic, war and danger of war, new challenges emerge in terms of mental health preservation and ensuring the rights of persons with mental health problems, and more efforts are needed in this context.
On 10 October 2022 – World Mental Health Day – with the support of Open Society Foundations-Armenia and in cooperation with the Media Center, Helsinki Citizens’ Assembly-Vanadzor initiated a discussion to draw attention to these issues once again and discuss possible solutions.
Specialists are of the opinion that the steps taken are piecemeal, while systemic solutions are needed. Especially given that our population, according to specialists, is in a post-traumatic stress not only after the 44-day war, but from earlier phases, and the war was an occasion for those narratives to re-emerge.
“We have been in a post-traumatic stress since 1988. When the population has been living like this for 30 years, we need not just separate actions, but rather, a state programme for controlling post-traumatic stress, treatment, rehabilitation, as well as solution of other problems”, psychiatrist Samvel Sukiasyan notes.
Addressing the impact of the 44-day war and further events on the society, psychologist Narine Khachatryan noted that existential crises also give an opportunity to revalue life, and various studies show that this is also manifested in our society.
With respect to the state action of psychological support to those affected by war, Coordinator of the Department of Oversight of Defence and Security Sector Armine Sadikyan notes that this support was provided to only a small number of beneficiaries, and it is not clear which principle was used to decide who to involve in the action to be provided with priority support. This is an issue demanding a systemic solution.
“We have conducted a study among families of missing persons and met 104 families, and only 4 out of those 104 families had somehow received psychological support”, Armine Sadikyan noted.
Mushegh Hovsepyan, Chairman of “Agenda of persons with disabilities” NGO, and Sara Ghazaryan, Monitoring Specialist of social and medical services, addressed the deinstitutionalization of the mental health sphere. They stressed that while the state has declared this as a strategic goal, it implements the opposite actions in practice.
“Mental health services are most effective when they are carried out with the informed consent of the relevant person, while compulsory, involuntary forms are not always a proper response to a person’s situation. It is extremely important that persons with mental health problems be involved in all mental health processes”, Mushegh Hovsepyan mentions.
“Care houses are not a solution, either, since people do not appear there by their decision: they have not decided that they want to live with those persons at this place for a specific period of time. In case of Armenia, this can be an interim solution, after which those persons will gradually return to the community”, Sara Ghazaryan notes and adds that we are stuck in this place and no next step is taken.
The speakers also addressed the questions received from citizens.
You can watch the full discussion in the video.
[:]
