Helsinki Citizens’ Assembly-Vanadzor

Sorry, this entry is only available in Armenian. For the sake of viewer convenience, the content is shown below in the alternative language. You may click the link to switch the active language.

ՀՔԱ Վանաձորի գրասենյակը երկար տարիներ զբաղվել է զինված ուժերում մարդու իրավունքների պաշտպանության հարցերով, բազմիցս անդրադարձել է կանոնադրային հարաբերություններին, կոռուպցիոն դրսևորումներին, խորհրդարանական վերահսկողության խնդիրներին։ Դա մշտական օրակարգային հարց է եղել, բայց հատկապես 2020 թ․ 44-օրյա պատերազմը, Ուկրաինայի դեմ Ռուսաստանի պատերազմը, որոնց հետևանքով Հայաստանը գտնվում է աշխարհաքաղաքական լուրջ մարտահրավերների առջև, Կազմակերպությանը՝ որպես քաղաքացիական հասարակության ինստիտուտ, ստիպեց հանդես գալ Զինված ուժերի բարեփոխումների վերաբերյալ առաջարկություններով՝ մասնավորապես ռազմական օմբուդսմենի ինստիտուտի ներդրման անհրաժեշտությամբ։

2022 թ․ հունիսի 23-ին Երևանում ՀՔԱՎ-ը ներկայացրեց «Զինված ուժերի բարեփոխումների վերաբերյալ կանաչ թուղթ» զեկույցը, որը կազմակերպության զինված ուժերում մարդու իրավունքների վերաբերյալ իրավապաշտպան գործունեության եզակի ամփոփում է, այստեղ հարցերը բարձրացվում են ինստիտուցիոնալ մակարդակում թե՛ խորհրդարանական վերահսկողության մեխանիզմների և թե՛ զինված ուժերի կառուցվածքային առումով։ 

ՀՔԱ Վանաձորի գրասենյակը դեռևս 2016-ին «ՀՀ մարդու իրավունքների պաշտպանի մասին» ՀՀ օրենքի նախագծի վերաբերյալ իր գնահատականում շեշտել էր ռազմական օմբուդսմենի ստեղծման անհրաժեշտությունը։ Այսօր էլ այս առաջարկը շարունակում է մնալ արդիական, իսկ զինված ուժերում իրավունքների պաշտպանության խնդիրները մինչ օրս կրում են համակարգային բնույթ։

Աշխատության համահեղինակ, ռազմաքաղաքական հարցերով փորձագետ Արմինե Մարգարյանը ռազմական օմբուդսմենի ինստիտուտը ներկայացնում է ժողովրդավարական քաղաքացիական վերահսկողության տեսանկյունից։ 

Աշխատության առաջին մասը վերաբերում է անվտանգության ապահովմանը, կառավարմանը, վերահսկողությանը՝ ժողովրդավարական քաղաքացիական վերահսկողության, իրավունքի գերակայության և մարդու իրավունքների նկատմամբ հարգանքի շրջանակներում։ Ինչպես նշում է փորձագետը՝ աշխատության հիմքը  զինված ուժերի քաղաքացիական և ժողովրդավարական վերահսկողության ժողովրդավարական կառավարման տարրն է։ Իսկ ի՞նչ կապ կա ժողովրդավարական կառավարման և զինված ուժերի միջև։ Ժողովրդավարական կառավարումը զինված ուժերի քաղաքացիական և ժողովրդավարական վերահսկողության ամենակարևոր կոմպոնենտներից է, երբ խորհրդարանը, դատական մարմինները, անկախ լրատվական միջոցները,  քաղաքացիական հասարակությունը վերահսկում են զինված ուժերի գործունությունն՝ ապահովելով զինված ուժերի թափանցիկությունն ու հաշվետվողականությունը։ 

Աշխատության առաջարկություններից մեկը խորհրդարանական և քաղաքացիական վերահսկողության փոխգործակցային, ինստիտուցիոնալ ձևաչափերի մշակումն  ու կիրարկում է պետական մարմինների կողմից։ 

Զեկույցում առաջարկվում է նաև առանձնակի ուշադրություն դարձնել արտաքին վերահսկողական մեխանիզմներին՝ ինստիտուցիոնալ ձևաչափին և կրթական կոմպոնենտին։ Ինստիտուցիոնալ ձևաչափերի համատեքստում աշխատությունը կարևորում է ռազմական օմբուդսմենի  ներդրման անհրաժեշտությունն ու հրամայականը։ 

Ռազմական օմբուդսմենի տարբեր մոդելներ կան․ զինված ուժերի ներսում, ընդհանուր իրավասության և բացառիկ իրավասություն ունեցող վերահսկողական ինստիտուտներ։ 

ՀՀ-ում գործող ռազմական օմբուդսմենի ինստիտուտի մոդելն իր բնույթով կարելի է վերագրել ընդհանուր բնույթի օմբուդսմենի ինստիտուտներին, երբ զինված ուժերում վերահսկողությունն իրականացնում է քաղաքացիական վերահսկողության ինստիտուտը։ Նրա լիազորությունների մեջ են մտնում հասարակության բոլոր անդամների պաշտպանությունը, կառավարության տարբեր ոլորտներին առնչվող բողոքների և խնդիրների հասցեագրումը։  

2017 թ․-ից Հայաստանի ՄԻՊ-ի աշխատակազմի կազմում գործում է Զինծառայողների և նրանց ընտանիքների անդամների իրավունքների պաշտպանության բաժինը, որը զբաղվում է քաղաքացիների զինապարտությանն առնչվող իրավունքների պաշտպանությամբ։ 

2019 թ․-ին ձևավորվեց Պաշտպանին առընթեր Զինված ուժերում ՄԻՊ հարցերով փորձագիտական խորհուրդը՝ կազմված ՄԻ բնագավառում փորձառություն ունեցող ՀԿ-ների ներկայացուցիչներից։ Խորհուրդն աջակցում  է վեր հանել Պաշտպանին զինված ուժերում մարդու իրավունքների պաշպանությանը առնչվող խնդիրները և  դրանց լուծման համար առաջարկներ ներկայացնել, նպաստում է քաղհասարակության ներգրավվածությանն ու իրազեկվածության բարձրացմանը։ 

Թեպետ այս 2 կառույցների գործունեությունը նպաստում է զինված ուժերում ՄԻՊ գործառույթների իրականացմանը, սակայն անհրաժեշտություն է դիտարկել ռազմական օմբուդսմենի ինստիտուտի  ներդրման հարցը։ Ռազմական օմբուդսմենի ինստիտուտի ներդրումը․

• կարող է ամրապնդել զինված ուժերում մարդու իրավուքների պաշտպանության, բարեվարքության, այդ թվում նաև՝ հակակոռուպցիոն գործունեությունը, 

• զբաղվելով բացառապես զինվորական գործերով՝ այս ինստիտուտը կկարողանա պատշաճ ժամանակ տրամադրել գործերին, 

• մի կողմից անկախ բնույթը, մյուս կողմից զինված ուժերում մասնագիտացված լինելը կնպաստի ինստիտուտի նկատմամբ վստահության մակարդակի բարձրացմանը,

• հրապարակային զեկույցների միջոցով կապահովի անվտանգային ոլորտի արդյունավետ կառավարման համար անհրաժեշտ մասնակցայնությունը,

• կնպաստի զինված ուժերի թափանցիկությանն ու հաշվետվողականությանը՝ վերահսկելով խորհրդարանական, քաղհասարակության, մամուլի գործունեությունն ու կարողությունները,

• կնպաստի զինված ուժերի համակարգային խնդիրների վերհանմանը և զինված ուժերի մարտունակությանը խոչընդոտող հանգամանքների վերացմանը,

• կապահովի անվտանգային ոլորտի անդյունավետ կառավարման մասնակցայնության սկզբունքը։

Ռազմական օմբուդսմենի ինստիտուտը պետք է ներգրավի բոլոր շահառուների կարիքները՝ զինված ուժերի, ՀՀ անվտանգության խորհրդի, ՀՀ Ազգային ժողովի, ՄԻՊ-ի, քաղհասարակության և վերահսկողություն իրականացնող այլ անկախ մարմինների։