(Բեռլին). «2020 թվականի մարտի 31-ին Հայաստանի խորհրդարանն ընդունեց օրենսդրական նախագիծ, որն իշխանություններին տվեց վերահսկողության լայն լիազորություններ՝ օգտագործելու բջջային հեռախոսներով կատարված զանգերի և ուղարկված հաղորդագրությունների տվյալները՝ կորոնավիրուսի դեպքերը հայտնաբերելու համար»,-այսօր ասել է Human Rights Watch-ը։ Փոփոխությունները սահմանափակում են անձնական կյանքի գաղտնիության իրավունքը և թույլ են տալիս իշխանություններին ունենալ հասանելիություն վիրուսակիր անձանց վերաբերյալ բժշկական գաղտնի տեղեկություններին։
Ապրիլի 2-ի դրությամբ Հայաստանում կար COVID-19-ի 663 հայտնաբերված դեպք։ Կառավարությունը արտակարգ դրություն հայտարարեց մարտի 16-ից մինչև ապրիլի 14, մարտի 26-ին հայտարարեց համապետական տնամեկուսացում և միջոցներ ձեռնարկեց՝ վիրուսի տարածումը կանխելու համար։
«Հայաստանի կառավարությունը բախվում է հանրային առողջապահության արտակարգ իրավիճակին, և տեխնոլոգիան կարևոր դեր ունի առողջապահության վերաբերյալ ուղերձներ հղելու և առողջապահության հասանելիությունը խթանելու հարցում»,-ասել է Human Rights Watch-ի Եվրոպայի և Կենտրոնական Ասիայի ասոցացված տնօրեն Գեորգի Գոգիան։ «Սակայն միևնույն ժամանակ իշխանությունները պետք է գործեն այնպես, որ զանգվածային վերահսկողության կիրառումը չխաթարի մարդու իրավունքները»։
Խորհրդարանն ընդունել է օրենքը մարտի 31-ին՝ այն նույն օրը ավելի վաղ մերժելուց հետո։
Օրենքը պահանջում է հեռահաղորդակցման ընկերություններից՝ իշխանություններին տրամադրել բոլոր հաճախորդների հեռախոսի տվյալները, այդ թվում՝ նրանց կատարած զանգերի և ուղարկած տեքստային հաղորդագրությունների հեռախոսահամարները և գտնվելու վայրը, ժամանակն ու ամսաթիվը։ Իշխանությունները պետք է օգտագործեն տվյալները՝ հայտնաբերելու, մեկուսացնելու կամ ինքնամեկուսացման մեջ պահելու, ինչպես նաև վերահսկելու COVID-19-ով վարակված անձանց կամ վարակված անձանց հետ շփում ունեցած անձանց։ Իշխանությունները տեղեկություն կստանան՝ պարտադրելով բուժաշխատողներին՝ տվյալներ հաղորդել «թեստավորված, վարակված, հիվանդության ախտանշաններ ունեցող, հիվանդանոցում բուժում ստացող կամ հիվանդի հետ շփում ունեցած անձանց մասին»։
Ըստ կառավարության՝ օրենքը իշխանություններին թույլ է տալիս հավաքագրել միայն հեռախոսի տվյալները և նրանք հասանելիություն չեն ունենա անձնական հաղորդակցման բովանդակությանը։ Human Rights Watch-ը նշել է, սակայն, որ նման տեղեկությունը կարող է բացահայտել անհատի ինքնության, գտնվելու վայրի, վարքի, կապերի և գործողությունների հետ կապված զգայուն տվյալներ։
Թեև համավարակի տարածումը կանխելու նպատակով գաղտնիության պահպանման իրավունքի սահմանափակումները կարող են թույլատրելի լինել, Կառավարությունը պետք է ապահովի, որ նման սահմանափակումները լինեն օրինական, անհրաժեշտ ու համաչափ։
Օրենքը պահանջում է զանգերի և ձեռք բերված այլ տվյալների ոչնչացում արտակարգ դրության ավարտից հետո։ Այնուամենայնիվ, Կառավարությունը պետք է նաև խիստ սահմանափակումներ սահմանի հեռախոսազանգերի և հաղորդագրությունների հավաքագրման, դրանց օգտագործման կամ համադրման նպատակների, ինչպես նաև այն գործակալությունների կամ պաշտոնատար անձանց համար, ովքեր կարող են հասանելիություն ունենալ այս տեղեկությանը։ Բացի դրանից՝ անհրաժեշտ է տեղեկացնել մարդկանց, թե երբ են հավաքագրվել նրանց տվյալները։
Human Rights Watch-ը նշել է, որ կառավարությունը պետք է նաև սահմանի տվյալների անվտանգության արձանագրություններ, որոնք նվազագույնի կհասցնեն տվյալների արտահոսքի ռիսկը և կպաշտպանեն մարդկանց թվային անվտանգությունը։
Եթե արտակարգ դրությունը շարունակվի երկար ժամանակ, Կառավարությունը պետք է պարբերաբար դիտարկի հեռախոսազանգերի տվյալների ոչնչացման հնարավորությունը։ Ակտիվիստները քննադատում են օրինագիծը՝ վիրուսի տարածումը կանխելու համար անհրաժեշտ և արդյունավետ չլինելու համար։
Հայաստանի օմբուդսմենը նույնպես իր մտահոգությունն է հայտնել օրենքի՝ մարդու իրավունքների բավարար երաշխիքներ չունենալու վերաբերյալ։
Հայաստանի Սահմանադրությունը պաշտպանում է հեռահաղորդակցության և բժշկական տեղեկությունների գաղտնիությունը։ Միջազգային օրենքը, այդ թվում՝ Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիան և Քաղաքացիական և քաղաքական իրավունքների մասին դաշնագիրը նույնպես պաշտպանում են «գաղտնիության, ընտանիքի, տան կամ նամակագրության» իրավունքը կամայական կամ ապօրինի միջամտությունից։ Հայաստանը վավերացրել է թե Կոնվենցիան և թե Դաշնագիրը, սակայն թույլ է տվել շեղումներ կամ վերապահումներ մարտի 20-ին՝ արտակարգ դրություն հայտարարելուց հետո։
«Հայաստանի իշխանությունները մինչ այս պահը հարգել են COVID-19 –ով վարակված անձանց գաղտնիության իրավունքը, սակայն հանրային առողջապահական արդյունավետ հակազդման համար անհրաժեշտ վստահությունը չկորցնելու նպատակով նրանք պետք է բացատրեն, թե ինչպես են շարունակելու հարգել գաղտնիության իրավունքը, և հավաստիացնեն, որ թվային վերահսկողության այս միջոցառումները խստագույնս համապատասխանում են մարդու իրավունքների երկարաժամկետ երաշխիքներին», ասել է Գոգիան։
Թարգմանությունը՝ ՀՔԱՎ-ի
Any Limits Require Human Rights Protections
(Berlin) – Armenia’s parliament on March 31, 2020 passed amendments giving the authorities very broad surveillance powers to use cellphone data for tracking coronavirus cases, Human Rights Watch said today. The amendments impose restrictions on the right to privacy and allow the authorities access to confidential medical information related to people exposed to the virus.
As of April 2, Armenia had 663 identified cases of COVID-19. The government declared a state of emergency from March 16 to April 14, imposed a nationwide lockdown on March 26, and took other measures to contain the spread of the virus.
“The Armenian government is facing a public health emergency, and technology has an important role to play in communicating public health messages and promoting access to health care,” said Giorgi Gogia, associate Europe and Central Asia director at Human Rights Watch. “But at the same time, the authorities need to address the ways that using mass surveillance undermines rights.”
Parliament adopted the law on March 31 after voting it down earlier that day.
The law requires telecommunications companies to provide the authorities with phone records for all of their customers, including phone numbers and the location, time, and date of their calls and text messages. The authorities would use that data to identify, isolate or put in self-isolation, and monitor anyone infected with COVID-19 or those who had been in close contact with infected people. The authorities would obtain information by obliging health care providers to report data to the authorities on “people tested, infected, persons having disease symptoms, persons treated in hospitals or persons who had contacts with the patient”
The government says that the law would allow the authorities to collect only phone records, and that they will not have access to the content of customers’ private communications. But such information can contain sensitive and revealing insights about an individual’s identity, location, behavior, associations, and activities, Human Rights Watch said.
While restrictions on the right to privacy to contain the pandemic may be permissible, the government must ensure that such restrictions are lawful, necessary, and proportionate.
The law requires the destruction of call records and other obtained data after the state of emergency ends. However, the government should also consider imposing strict limits on the collection of phone records, the purposes for which they are used or aggregated, and the agencies or officials that may access such information. People should also be made aware when their data has been collected.
The government should also establish stringent security protocols that minimize the risk of data breaches and protect people’s digital safety, Human Rights Watch said.
If the state of emergency persists over a prolonged period, the government should regularly review whether phone records that are no longer relevant should be destroyed. Activists criticized the bill for not being necessary and effective to prevent the virus’s spread.
Armenia’s Ombudsperson has also expressed concerns that the law lacks adequate human rights guarantees.
Armenia’s constitution protects the right to privacy of telecommunications and medical information. International law, including the European Convention on Human Rights and the International Covenant on Civil and Political Rights, also protect against arbitrary or unlawful interference in “privacy, family, home or correspondence.” Armenia is a party to both, but deposited derogations, or exceptions, on March 20, after it declared the state of emergency.
“Armenia’s authorities have been respecting COVID-19 patients’ privacy rights thus far,” Gogia said. “But, so they do not undermine the trust that is needed for an effective public health response, they should explain how they will continue to do so and ensure that these digital surveillance measures are strictly in line with long-established human rights safeguards.”
[:]
