Հելսինկյան քաղաքացիական ասամբլեայի Վանաձորի գրասենյակ

Իրավապաշտպան, Հելսինկյան քաղաքացիական ասամբլեայի Վանաձորի գրասենյակի նախագահ Արթուր Սաքունցի կարծիքով՝  քրեակատարողական հիմնարկներում կյանքի կազմակերպման, վերահսկման մեխանիզմները պետք է փոխվեն, որպեսզի հասնենք նրան, որ ազատազրկված անձի արժանապատվության նկատմամբ հարգանքը լինի անկյունաքարային. «Պետության դեմքը երեւում է փակ հաստատություններից. ինչպիսին է այդ հաստատություններում մարդու իրավունքների վիճակը, այդպիսին էլ այդ երկրում մարդու իրավունքների վիճակն է ընդհանրապես»,- ասում է նա:

Հիշեցնենք՝ օգոստոսի 23-ին «Նուբարաշեն» քրեակատարողական հիմնարկի աշխատակիցների կողմից դատապարտյալների նկատմամբ բռնության դեպք էր գրանցվել: Նման ահազանգ էր ստացել ՀՀ մարդու իրավունքների պաշտպանի գրասենյակը եւ արագ արձագանքման այցի շրջանակում մեկնել ՔԿՀ: Ըստ ՄԻՊ-ի  հաղորդագրության՝ այցի ընթացքում պարզվել էր, որ նկարագրված դեպքի պահին պատժախցում գտնվել է ազատազրկված 3 անձ, որոնց հետ տեղի են ունեցել առանձնազրույցներ: Ազատազրկվածներից մեկը նաեւ ՄԻՊ-ին է փոխանցել դիմում կատարվածի վերաբերյալ, կատարվել են ուսումնասիրություններ: Մեր զրույցում ՄԻՊ հանրային կապերի բաժնից մանրամասնել են, որ վնասվածքներ են արձանագրել ազատազրկված 3 անձանցից 2-ի մարմնի վրա. նրանք բոլորը ՔԿՀ-ում ենթարկվել են բուժզննման, 1-ը հետազոտություն է անցել նաեւ քաղաքացիական հիվանդանոցում:

ՔԿՀ-ներում հասարակական վերահսկողություն իրականացնող դիտորդների խումբը եվս նախօրեին այցելել է «Նուբարաշեն» ՔԿՀ, որի ընթացքում արձանագրված արդյունքների հիման վրա հրատապ հաշվետվություն կներկայացնի ՀՀ արդարադատություն նախարարություն եւ հանցագործության մասին հաղորդում՝ իրավապահ մարմիններին: Խմբի նախագահ Հասմիկ Հարությունյանը մեր զրույցում ասաց, որ այցի մանրամասները կհայտնեն ԱՆ-ից պաշտոնական պատասխան ստանալուց հետո:

Նշենք, որ Արդարադատության նախարարությունը, արձագանքելով ԶԼՄ հրապարակումներին, պարզաբանում է տարածել՝ տեղեկացնելով, որ ՔԿՀ-ներում օրենքով սահմանված կարգով պարբերաբար իրականացվում են խուզարկություններ՝ խցերում արգելված առարկաներ հայտնաբերելու նպատակով. «Ներքին կանոնակարգի պահանջների կոպիտ խախտումները բացառելու նպատակով, ըստ անհրաժեշտության, միջոցառումներին ներգրավվում են նաեւ կենտրոնական մարմնի տարբեր ստորաբաժանումների, այդ թվում՝ հատուկ նշանակության բաժնի ծառայողները: Գործող օրենսդրական կարգավորումներով քրեակատարողական ծառայողներն իրավասու են օրինական պահանջները չկատարելու կամ խոչընդոտելու դեպքերում գործադրել նաեւ ֆիզիկական համաչափ ուժ եւ հատուկ միջոցներ»,- գրել էր ԱՆ մամուլի խոսնակ Լուսինե Մարտիրոսյանը:

Արթուր Սաքունցի հետ զրուցել ենք ՔԿՀ-ներում ազատազրկված անձանց նկատմամբ բռնության դեպքերի, դրանց պատճառների եւ հնարավոր լուծումների մասին.

- Պարո՛ն Սաքունց, որքանո՞վ է արմատացած մեր իրականության մեջ բռնությունը ազատազրկված անձանց նկատմամբ, ինչի՞ հետեւանք է դա:

-Չկան հիմքեր՝ պնդելու, թե համակարգային ինչ-որ փոփոխություններ կատարվել են ազատազրկված անձանց իրավունքների պաշտպանության առումով, որովհետեւ նոր-նոր մշակվում են քրեակատարողական ծառայությունը  կարգավորող օրենսդրության փոփոխությունները, ճիշտ է՝ կա քրեակատարողական ռազմավարությունը, պրոբացիոն ծառայությունը, բայց դրանց իրականացման ուղղությամբ դեռեւս այն գործողությունները, որ բովանդակային նշանակություն կունենային իրավիճակի փոփոխության համար, առկա չեն: Թեեւ բացառությամբ առանձին դեպքերի՝ ազատազրկվածների թիվն այսօր ակնհայտ քիչ է ամենավատ տարիների համեմատ, բայց վերաբերմունքի տեսակետից փոփոխություն դժվար թե ակնկալվի: Առաջին հերթին պետք է կադրային վերապատրաստումներ լինեն, բայց դա ընդամենը մի էլեմենտն է, պետք է լինի ռազմավարություն, թե ինչպես հասնել նրան, որ ՔԿՀ-ում անձի արժանապատվության նկատմամբ հարգանքը լինի անկյունաքարային:

-Ըստ Ձեզ՝ ինչպե՞ս է պետք հասնել դրան:

-Կան մի շարք գործոններ. անձնակազմի կրթվածություն, աշխատանքային պայմաններ՝ աշխատավարձ, տեխնիկական հագեցվածություն, սոցիալական իրավունքների պաշտպանություն եւ այլն, այսինքն՝ անձնակազմը եւս պիտի գտնվի պատշաճ վիճակում թե՛ պատասխանատու աշխատողի տեսանկյունից, թե՛ գիտելիքի: Ազատազրկված անձանց բողոքների արդյունավետության տեսանկյունից էլ կարեւոր է նաեւ, որ մեր ՔԿՀ-ներում դատախազական վերահսկողությունը փոխարինվի դատական վերահսկողությամբ, եւ եթե բողոքներ, հարց բարձրացնողներ չկան, դեռ չի նշանակում, որ ամեն ինչ լավ է, պետք է երաշխավորված լինի հարց բարձրացնողների հետագա անվտանգությունը, այդ անվտանգության երաշխիքները չկան: Վերջին դեպքը, որ հիշում եմ, Վահագն Աբգարյանի նկատմամբ «Նուբարաշեն» ՔԿՀ-ում մահափորձն էր. քրեական գործը հարուցվել է, եւ մինչեւ հիմա արդյունավետ քննություն չկա: Ավելին, երբ Արդարադատության նախարարը «Նուբարաշեն» ՔԿՀ պետին տեղափոխեց «Գորիս» ՔԿՀ, փոխանակ դադարեցնի նրա լիազորությունները կոնկրետ այդ դեպքի հետ կապված, նշանակում է հովանավորություն: Երկար տարիներ ՔԿՀ-ներում այդ քրեական հիերարխիան գործել է հենց անձնակազմի հետ համագործակցության արդյունքում, հիմա հնարավո՞ր է պատկերացնել, որ դա կարող է վերացնել այդ նույն անձնակազմը: Իհարկե ոչ: Կարող եք ասել՝ բա որտեղի՞ց մարդ գտնեն. կան կադրեր, պետք է պատրաստել, կրթել, ապահովել արժանապատիվ աշխատավարձ: Կամ ի՞նչ է նշանակում ԱԱԾ աշխատակցին ՔԿՀ պետ նշանակել կամ ոստիկանության նախկին աշխատողին ՔԿՀ տեղափոխել… Ազատազրկման մարմիններում աշխատելը, ղեկավարելը վստահել մարդկանց, ովքեր ունեն սուբյեկտիվ վերաբերմունք հանցագործություն կատարած անձանց նկատմամբ, նշանակում է ռիսկի տակ դնել ազատազրկված անձանց, մինչդեռ պետք է գիտակցել, որ ազատազրկումը մեծագույն պատիժ է, եւ մարդը չպետք է այլ պատժի ենթարկվի ազատազրկման վայրում: Այսինքն՝ ՔԿՀ-ներում կյանքի կազմակերպման, վերահսկման մեխանիզմները պետք է փոխվեն:

-Ձեր նշած քայլերի իրագործման պարագայում հնարավոր համարո՞ւմ եք, որ քրեական ենթամշակույթը, բռնությունները իսպառ կվերացվեն ՔԿՀ-ներից:

-Իհարկե, ես տեսել եմ նման ՔԿՀ-ներ Նորվեգիայում, Նիդեռլանդներում, Գերմանիայում, նրանց մոտ էլ են տարիներ առաջ եղել այդպիսի վիճակներ: Կան երկրներ, որ կարողացել են հաջողության հասնել, կան, որ դեռ՝ ոչ, բայց խնդիրն այն է, որ եթե կա կամք, ձգտում՝ սովորելու, կրթվելու, արդյունքները երաշխավորված են: Օրինակ՝ Նիդեռլանդներում ազատազրկված անձանց տնտեսական աշխատանքների համար վարձատրությունն այնքան է, որ նույնիսկ մրցակցություն է առաջանում ազատազրկվածների միջեւ, եւ դա կոտրում է այդ քրեական հիերարխիայի ինստիտուտը, իսկ մեզ մոտ այնպես է, որ միայն «թռածները», քրեական հիերարխիայի ստորին օղակների ներկայացուցիչներն են ներգրավվում այդ աշխատանքներում, որի վարձատրություններն էլ անարժանապատիվ է, բնականաբար, դա նպաստում է քրեական հիերարխիայի գոյությանը:

-ՔԿ ծառայողների կողմից բռնության դեպքեր կհիշե՞ք, ե՞րբ էր նման բան եղել վերջին անգամ:

-2018-ին էր եղել, Վարդգես Գասպարիի նկատմամբ էլ է եղել՝ քրեական հեղինակությունների ներգրավմամբ, Գրիգոր Ոսկերչյանի նկատմամբ էլ, կամ Գեւորգ Սաֆարյանին՝ ակնհայտ քաղաքական հետապնդման ենթարկված անձին, տեղավորել էին քրեական միջավայրում, եւ նա խայտառակ հետապնդումների էր ենթարկվում… Բայց ՔԿՀ-ներում պատժիչ գործողությունները միայն քաղաքական հետապնդումների դեպքում չեն եղել, եղել են հիմնարկի թողտվությամբ կամ մասնակցությամբ այն անձանց նկատմամբ, որոնք չեն ենթարկվել քրեական աշխարհի կանոններին: Մենք ինչքան ասացինք՝ վեթինգ իրականացրեք՝ ոստիկան, դատախազ, քննիչ, ՔԿՀ ծառայող. եթե նրանց ուղղակի մասնակցությունն է արձանագրվել մարդու իրավունքների կոպիտ խախտման մեջ, նրանք պետք է ազատվեին աշխատանքից: Հեղափոխության ամենամեծ ռեսուրսը մարդու իրավունքների զանգվածային խախտումները լսելի դարձնելն էր, անարդարության զգացման հետեւանքով մեծ էներգիա էր կուտակված, եւ պետք է դրանց արտահայտման հնարավորությունը տրվեր օրենսդրական կարգավորմամբ: Բայց դա չարվեց, եւ մարդիկ մնացին իրենց հոգսերի հետ մեկուսի, որովհետեւ այդ անարդարության վիճակից դուրս գալու ելքեր պետությունը չառաջարկեց: Երբ քաղաքացին, որ ոստիկանությունում բռնության է ենթարկվել, ենթադրենք, 2018 թվականից առաջ, հիմա մտնում է ոստիկանություն եւ տեսնում նույն այդ անձին, որը պետք է զբաղվի հանցագործության բացահայտմամբ, բայց պարզ է, չէ՞, որ էլ չի վստահելու... Կամ՝ ազատազրկված անձին ՔԿՀ-ում դիմավորում է այն նույն ծառայողը, որը տարիներ առաջ խախտել է իր իրավունքները:

- Պարո՛ն Սաքունց, իսկ կոնկրետ այս դեպքով նախարարության պարզաբանմանը ծանո՞թ եք:

- Այո, բայց թող հիմա հիմնավորեն, որ այդ բռնությունը եղել է իրավաչափ եւ համաչափ: Առանձին դեպքերը, իհարկե, կարեւոր են, բայց դրանք ցույց են տալիս համակարգային չլուծված խնդիրները:

armtimes.com